το κίνημα της πολιτικής ορθότητας, [...] αποσκοπεί στο να απαλειφθούν από τη γλώσσα λέξεις και εκφράσεις που, κυρίως μέσω της συνδήλωσής τους, υβρίζουν ή προσβάλλουν τα άτομα ή τις ομάδες που χαρακτηρίζουν. Παρά τη χλεύη που έχει υποστεί το κίνημα της πολιτικής ορθότητας και παρά την – όπως θα δούμε – εγγενή ατελεσφορία κάποιων προτάσεών του, πρόκειται για σημαντική προσπάθεια, εφόσον αποσκοπεί στο να απαλλάξει τον λόγο από λέξεις και εκφράσεις που φέρουνε το βάρος της μισαλλοδοξίας, του ρατσισμού, του σεξισμού και, γενικότερα, ιδεολογιών που νομιμοποιούν τον αποκλεισμό, την εκμετάλλευση και την καταπίεση συνανθρώπων μας. Όπως επισημαίνει ο Neil Smith στο σχετικό κεφάλαιο του βιβλίου του ‘Language, Bananas and Bonobos’, η χρήση τέτοιων όρων συνιστά μια μορφή ηγεμονίας στη γλώσσα, κατά την οποία μία ομάδα που είναι κυρίαρχη με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο (λ.χ. Ελλαδίτες, λευκοί, οθωμανική εξουσία, Ελληνοκύπριοι) ονοματίζει μια άλλη σύμφωνα με τη δική της ηγεμονική οπτική: τους Κυπραίους, τους αράπηδες, τους γκιαούρηδες, τις μαυρούες. Δείτε επίσης εδώ πώς το ‘Κυπραίος’ τείνει να είναι ουδέτερο στο στόμα ενός Ελληνοκυπρίου, παρότι συνήθως υποτιμητικό στο στόμα ενός Καλαμαρά. Με άλλα λόγια, το αίτημα για πολιτική ορθότητα είναι το αίτημα να αποκαλούμε τους άλλους όπως θα προτιμούσαν εκείνοι να τους αποκαλούμε.
Νάφε και μέμνασο απιστείν
Παρασκευή 20 Ιουνίου 2008
Πολιτική ορθότητα
Καταχρηστικά, ας δηλώσω υποστηρικτής της απεριόριστης ελευθερίας του λόγου. Επιπλέον, σε γενικές γραμμές, με καλύπτει αυτό:
εγώ το "Κυπραίος" δεν το χρησιμοποιώ υποτιμητικά, απλά έχω καταλάβει ότι οι Κυπραίοι λένε έτσι τον εαυτό τους.
ΑπάντησηΔιαγραφήΆμα θέλω να αναφερθώ υποτιμητικά στους Κυπραίους τους λέω "τα mini-me μας".
πολύ σωστό...
ΑπάντησηΔιαγραφήκ. j95 είστε του ποιοτικού βλέπω και θα σας μαλώσει ο Δανίκας... ;)
kapoies fores i politiki orthotita aggizei ta oria tou paralogou. thimamai pos stin Agglia den itan ratsistiko na hrisimopoiisoume tin lexi 'blackboard'- mabropinakas giati kaname anafora sto hroma. Gia mena, pou mathena tote tin glossa itan poli efkol na po apla 'board' alla oi gigeneis simfitites mou to theorousan komikotragiko.
ΑπάντησηΔιαγραφήΈτσι είναι. Η γλώσσα δεν είναι ουδέτερη και θαρρώ αυτό το ξέρετε καλύτερα από μένα. Ωστόσο δεν είμαι σίγουρη αν η τεχνητή αποφόρτιση της γλώσσας μπορεί να έχει και το σύστοιχό της στις αντιλήψεις των ανθρώπων. Ελπίζω να μην καταλήξουμε να συζητάμε αν η κότα έκανε το αυγό ή το αντίθετο αλλά δεν είμαι και πολύ αισιόδοξη.
ΑπάντησηΔιαγραφήΝομίζω ότι το απόσπασμα μιλάει για τη διαιώνιση του γλωσσικού ηγεμονισμού (ξέρω γω, ως μορφή καταπίεσης κι εξευτελισμού), όχι για την "τεχνητή αποφόρτιση της γλώσσας [...] και το [αμφίβολο] σύστοιχό της στις αντιλήψεις των ανθρώπων".
ΑπάντησηΔιαγραφήΑυτό με το 'blackboard' δυσκολεύομαι να το πιστέψω. Ακούγεται σαν τις ιστορίες για κάτι επινοημένους όρους, τάχα μου πολιτικώς ορθούς, που χρησιμοποιούνται για πλάκα ή συκοφάντηση: horizontally challenged για τους χοντρούς κ.ο.κ.
@sraosha, oi kathigites mou mou sinistousan na apofebgo ti hrisi tis lexis 'blackboard' kai na protimao sketo 'board'. Den eho oute to hrono alla kirios oute tin orexi na baino se diafora blogs kai na leo asinartisies.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑναρωτιέμαι:
ΑπάντησηΔιαγραφήΘα έπρεπε να να αποκαλούμε τους άλλους όπως θα προτιμούσαν εκείνοι να τους αποκαλούμε;
Όλους τους άλλους;
Όπως κι αν προτιμούν;
Γιατί; Είναι αναφαίρετο δικαίωμά τους;
Η προτίμηση οποιοδήποτε υποσυνόλου του ανθρώπινου είδους είναι:
α) σωστό να γίνεται αποδεκτή χωρίς άλλα προαπαιτούμενα;
β) εφικτό να γίνεται αποδεκτή χωρίς άλλα προαπαιτούμενα;
@aerosol:
ΑπάντησηΔιαγραφήΘα έπρεπε να να αποκαλούμε τους άλλους όπως θα προτιμούσαν εκείνοι να τους αποκαλούμε;
Ναι, το είπε κι ο Χριστός (πάνω-κάτω). Όπως δε θέλω να με αποκαλούνε προσβλητικά, καλό είναι να μην προσβάλω κι εγώ.
Όλους τους άλλους;
Κυρίως αυτούς με τους οποίους βρισκόμαστε σε σχέση ανισότητας (σε βάρους τους) ή εξουσίας.
Όπως κι αν προτιμούν;
Τι εννοείτε;
Γιατί; Είναι αναφαίρετο δικαίωμά τους;
Όχι. Είναι όμως καλοί τρόποι. Κι όταν η χρήση υβριστικών χαρακτηρισμών εντάσσεται στα πλαίσια να υποτάξουμε και να εξευτελίσουμε τον αδύναμο, είναι ηθική υποχρέωση και πράξη πολιτικής ευθύνης.
Η προτίμηση οποιοδήποτε υποσυνόλου του ανθρώπινου είδους είναι:
α) σωστό να γίνεται αποδεκτή χωρίς άλλα προαπαιτούμενα;
Τι προαπαιτούμενα; Άμα μια ομάδα αυτοπροσδιορίζεται ως ομάδα...
β) εφικτό να γίνεται αποδεκτή χωρίς άλλα προαπαιτούμενα
Και πάλι δεν καταλαβαίνω. Άμα ο άλλος μου λέει 'είμαι Τσιγγάνος' ή 'είμαι Ρομ', εγώ με ποιο δικαίωμα θα τον πατρονάρω λέγοντάς τον 'Αθίγγανο' ή 'γύφτο'; Άμα εγώ λέω 'είμαι Έλληνας', πρέπει ο άλλος να ψάξει το γενεαλογικό μου δέντρο πριν με αποκαλέσει έτσι; Αν ο Αρβανίτης πει ότι είναι Αρβανίτης, τελειώσαμε. Αν ο Αρβανίτης πει ότι είναι Έλληνας, τελειώσαμε. Αν ο Αρβανίτης πει ότι είναι και τα δύο, τον φωνάζω Σταύρο ή Λούλα, ή πώς τον/την λένε.
Αγαπητέ sraosha οι ερωτήσεις μου δεν ήταν ρητορικές και με απασχολούν αρκετά. Ιδού κάποιες σκέψεις που με προβληματίζουν (με τον κίνδυνο να … σεντονολογίσω!).
ΑπάντησηΔιαγραφή1.Δεν ξέρω αν είναι εφικτό η γλώσσα –ακόμα και στις προσβλητικές της εκφάνσεις- να χαλιναγωγηθεί. Νιώθω πως είναι σαν το νερό: βρίσκει τον συντομότερο δρόμο. Ο James Brown έγραψε ιστορία τραγουδώντας “say it loud, I’m black and I’m proud» και δεν νομίζω πως θα είχε νόημα να αντικατασταθεί το black με το African-american: στερείται οικονομίας αλλά και πραγματικού νοήματος.
2. Το τι θεωρείται προσβλητικό, από ποιους και γιατί μπορεί να μην είναι πάντα ξεκάθαρο. Οι προτιμήσεις μας δεν θεωρώ αυτονόητο πως μπορούν να έχουν κανονιστικό χαρακτήρα. Θα θεωρήσω προσβλητικό να με πεις μαλάκα, είτε είμαι είτε δεν είμαι. Αν είμαι, όμως, στα μάτια όλων εκτός από τα δικά μου; Δεν υπάρχουν πλέον φασίστες (μέλη φασιστικών οργανώσεων) που να αυτοαποκαλούνται έτσι. Το ότι προσβάλλονται αν αποκληθούν φασίστες έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από την φύση των πιστεύω τους; Η προτίμηση αντικαθιστά την αλήθεια -και ποια είναι αυτή για τον καθένα;
3. Αν επιθυμώ να με αποκαλούν «Βασιλέα της Ελλάδος» πρέπει ο ελληνικός λαός να σεβαστεί τον αυτοπροσδιορισμό μου; Θα είναι δείγμα καλών τρόπων αν το πράξουν;
4. Έχω κάθε δικαίωμα να αυτοπροσδιοριστώ εθνικά/φυλετικά όπως επιθυμώ χωρίς προαπαιτούμενη τεκμηρίωση του πώς και γιατί; Για να μη μπω σε παραδείγματα που κουβαλούν ιδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση, λέω το εξής: Είναι αυτονόητο πως εγώ, Έλληνας, Αθηναίος και άσπρος σαν το γάλα, δικαιούμαι να διαμαρτυρηθώ αν το έχω καημό να με αποκαλούν Ζουλού αλλά δεν το κάνουν ;
5. Η πολιτικώς ορθή γλώσσα συχνά είναι τεχνητή και μπορεί να κυμανθεί από πετυχημένη έως άσχημη και προσβλητική (με υπόγειους τρόπους) η ίδια: Ελπίζω πως δεν είμαι ο μόνος που φρικάρω ακούγοντας να περιγράφουν συνανθρώπους μας με ειδικές ανάγκες ως «ανθρώπους με ειδικές δεξιότητες». Δεν ξέρω αν έχω ακούσει πιο υποκριτικό και πατερναλιστικό πράγμα από αυτό τον όρο που τελευταία κερδίζει έδαφος.
6. Οφείλουμε να λύσουμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ένας τυφλός στην ελληνική κοινωνία. Δεν είμαι σίγουρος αν τον βοηθούμε εξοβελίζοντας την λέξη «τυφλός» προς όφελος του σιδηρόδρομου «άτομο με προβλήματα όρασης».
Οι παραπάνω σκέψεις είναι αποσπασματικές και –το βλέπω- σχεδόν σουρεαλιστικές από μόνες τους. Προσπάθησα να δείξω κάποιες παραδοξότητες του θέματος, έτσι, για να τσιγκλήσω τη σκέψη μας. Άλλοι το έχουν κάνει καλύτερα. Νιώθω πως τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα απ’όσο φαίνεται με την πρώτη ματιά και δεν αφορούν μόνο αυτά στα οποία θα συμφωνήσουμε όλοι.
Ευχαριστώ πολύ για τις απαντήσεις. Μένω ιδιαίτερα στο «αυτούς με τους οποίους βρισκόμαστε σε σχέση ανισότητας (σε βάρους τους) ή εξουσίας».
Καταλαβαίνω ότι οι ερωτήσεις σας δεν ήταν ρητορικές και ότι σας απασχολούν. Δυστυχώς δεν είμαι ο κατάλληλος να τις απαντήσω ουσιαστικά ή και σε βάθος.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο τι έχει νόημα και πότε είναι μεγάλη κουβέντα. Ο Τζ. Μπέρναρντ Σω δημιούργησε σκάνδαλο γιατί έβαλε έναν χαρακτήρα του (γυναίκα!) να λέει 'bloody' (σαν να λέμε 'ηλίθιο'). Πολλοί γνωστοί μου αυτοπροσδιορίζονται ως black (είναι αγγλόφωνοι). Άλλοι φίλοι μου αυτοπροσδιορίζονται ως 'γκέι', άλλοι ως 'πούστηδες' και ένας ως 'του σιναφιού'.
Βεβαίως το τι θεωρείται προσβλητικό, από ποιους και γιατί δεν είναι πάντα ξεκάθαρο. Δε μιλάμε για ρετσέτες που έχουν κανονιστικό χαρακτήρα. Μην ξεχνάτε ότι υπάρχει και το χιούμορ, η δύσκολη τέχνη της προσβολής, η παρεξήγηση...
Δεν υπάρχουν πλέον φασίστες (μέλη φασιστικών οργανώσεων) που να αυτοαποκαλούνται έτσι. Το ότι προσβάλλονται αν αποκληθούν φασίστες έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από την φύση των πιστεύω τους; Η προτίμηση αντικαθιστά την αλήθεια -και ποια είναι αυτή για τον καθένα;
Μεγάλες ερωτήσεις. Εδώ θίγετε το ζήτημα των ευφημισμών. Δεν έχω ξεκάθαρη γνώμη για το θέμα οπότε σας παραπέμπω αφ' ενός πάλι στον Παναγιωτίδη, αφ' ετέρου στον μακαρίτη τον George Carlin, από εδώ. Για μένα, πάντως, ο ευφημισμός είναι ψεύδος.
Εγώ μπορώ να αυτοαποκαλούμαι «Βασιλεύς της Ελλάδος» (αλλά δεν είμαι τόσο ταπεινός, έτσι διάλεξα το όνομα ενός πανίσχυρου αρχαγγέλου του ζωροαστρισμού). Δεν ξέρω τι είναι "ο ελληνικός λαός", πάντως το ελληνικό κράτος, συντεταγμένη και έννομη πολιτεία, δεν μπορεί να σεβαστεί τον αυτοπροσδιορισμό του Κωνσταντίνου Ντεγκρέτσια. Οι βασιλόφρονες μπορούν να τον αποκαλούν βεβαίως όπως θέλουν ('Μεγαλειότατο', 'Σατανικότατο', 'Καρπερότατο' κτλ.): ελευθερία του λόγου γαρ)
Είναι αυτονόητο πως εγώ, Έλληνας, Αθηναίος και άσπρος σαν το γάλα, δικαιούμαι να διαμαρτυρηθώ αν το έχω καημό να με αποκαλούν Ζουλού αλλά δεν το κάνουν;
Αυτονόητο σίγουρα δεν είναι. Είναι θεμιτό; Αν σας έχει υιοθετήσει μια οικογένεια Ζουλού; Δεν ξέρω. Μάλλον.
Ως ομιλητής της ελληνικής αντιλαμβάνομαι ότι οι τυφλοί αυτοπροσδιορίζονται ως τυφλοί (όχι στραβοί, γκαβοί, μπατζάκες) και οι κωφοί ως κωφοί (όχι κουφοί ή -- πολλώ μάλλον -- με το φρικτό και σχεδόν ακυρολεκτικό 'κωφάλαλοι').
Μένω κι εγώ μαζί σας στο «αυτούς με τους οποίους βρισκόμαστε σε σχέση ανισότητας (σε βάρους τους) ή εξουσίας». Εκεί, νομίζω, βρίσκεται το ζουμί.
Σε πολλά παραδείγματα δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω. Όμως, μια που ο ευφημισμός του ενός είναι το ψέμα του άλλου, νομίζω πως ο χάρτης της γλωσσικής κοινωνιολογίας μας δεν θα γίνει απλούστερος μέσω της πολιτικής ορθότητας. Η δυσκολότερη (και πιο φευγαλέα) ευγένεια μου φαίνεται ευθύτερη επιλογή. Αλλά, φυσικά, σε κάποια σημεία οι δυο δρόμοι μπορεί να ταυτίζονται.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕυχαριστώ για την κουβέντα και τα links. Τον Παναγιωτίδη τον είχα υπόψη, το σκετς του Carlin όχι, αλλά ήταν και οι δυο απολαυστικοί.