Το κοινό

Είχα προχτές την τύχη να μου συμβεί μια μικρή αποκάλυψη, από αυτές που σπάνια σου συμβαίνουν μετά τα 30 στον δικτυωμένο κόσμο: έμαθα για τη Fran Lebowitz βλέποντας αυτό το ντοκυμαντέρ του Σκορσέζε. Δεν θέλω να πω τίποτα γι' αυτήν, πέρα από όσα λέει (σ)το ντοκυμαντέρ. Εντυπωσιάστηκα και από την καθαρότητα και οξύτητα του πνεύματός της και από την προσωπικότητά της (ναι, πάντοτε με γοητεύουν οι γενναίοι άνθρωποι).

Η Λίμποβιτς απαντάει λοιπόν, ανάμεσα σε πολλά άλλα, και στην εξής απορία που έχω εδώ και χρόνια: γιατί είναι τόσο άνευρη και αδιάφορη και ασ' τα να πάνε η τέχνη εδώ και δυο-τρεις δεκαετίες, αν και το ντοκυμαντέρ είναι του 2010. Η απάντησή της είναι διττή: είναι ζήτημα δημοκρατίας και είναι ζήτημα κοινού.

Το πρώτο ζήτημα το αντιλαμβάνεται ως εξής: υπάρχει πλεόνασμα δημοκρατίας στον χώρο της τέχνης και έλλειμμα δημοκρατίας στην κοινωνία. Με αυτό εννοεί ότι ταλέντα από μη προνομιούχες ομάδες δεν καταφέρνουνε να κάνουν τέχνη, ενώ παράλληλα αυτή η ευκαιρία δίνεται σε πλήθος ατάλαντων. Συμφωνεί ή διαφωνεί κανείς, είναι ενδιαφέρουσα προσέγγιση.

Το δεύτερο ζήτημα, το ζήτημα κοινού, είναι ακόμα πιο ενδιαφέρον, εγώ το βρήκα αποκαλυπτικό: για να γίνει μεγάλη τέχνη χρειάζεται απαιτητικό και εκπαιδευμένο κοινό· χρειάζεται κοινό που να βλέπει τη λεπτομέρεια και να την εκτιμά, που να είναι αρκούντως πεπαιδευμένο ώστε να μπορεί να ξεχωρίζει τον ακκισμό από την πρωτοτυπία, που να είναι υποψιασμένο σε θέματα τεχνικής και να τη διακρίνει από τα τρικ και τις ταχυδακτυλουργίες. Η Λίμποβιτς το λέει καθαρά: το απαιτητικό κοινό που γνωρίζει και νιώθει αναγκάζει τον καλλιτέχνη να βάλει τα δυνατά του, αποθαρρύνει τον δημιουργό από το να ενδώσει στον πειρασμό της μπλόφας και δεν τον αφήνει να επαναπαυθεί στο πρόχειρο και στο αέρα-πατέρα.

Το παράδειγμα που χρησιμοποιεί η Λίμποβιτς είναι το Μπαλέτο της Νέας Υόρκης: ισχυρίζεται ότι με τον εκβαρβαρισμό του κοινού του άρχισε να παίρνει και το ίδιο την κάτω βόλτα. Δεν γνωρίζω τίποτα για την περίπτωση NYCB, ξέρω όμως ότι το αθηναϊκό θέατρο είναι από τα καλύτερα στον κόσμο, ακόμα και σε σύγκριση με τα ξακουστά και πολυδιαφημισμένα λονδρέζικο και νεοϋορκέζικο, γιατί ακριβώς το θεατρικό κοινό ξέρει πάρα πολύ καλά τι του γίνεται και δεν χαρίζει κάστανα (αντίθετα π.χ. με το νεοϋορκέζικο, ιδίως στο Μπρόντγουεϊ). Απεναντίας, αν λ.χ. σκεφτεί κανένας τη λογοτεχνική παραγωγή και κίνηση στην Ελλάδα, αμέσως βλέπει κάποιον συσχετισμό μεταξύ της παιδείας του αναγνωστικού κοινού και της ποιότητας των έργων, ιδίως στην ποίηση...