Σάββατο 30 Δεκεμβρίου 2017

Η αλληγορία του μπακλαβά

Ο πατέρας μου είναι ένας από αυτούς τους ανθρώπους που μιλάνε συνεχώς με ανοικονόμητες και γριφώδεις μεταφορές. Πολλές φορές μάλιστα τις ξηλώνει αφηγηματικώς τις μεταφορές αυτές για να φτιάξει σύντομες αλληγορίες. Ακόμα και τώρα, μετά από τόσα χρόνια, πολλές φορές δυσκολεύομαι να καταλάβω τι θέλει να πει.

Ακολουθεί η γνωστότερη αλληγορία του, αυτή του μπακλαβά. Την έχει επαναλάβει πολλάκις και αφορά τη διαχείριση των επιθυμιών. Αν ήταν ο πατέρας μου άνθρωπος επιγραμματικός κι όχι λάτρης της σιωπής (όταν δεν χρησμοδοτεί), θα συνοψιζόταν στο οσκαρουαϊλντιανό "ο καλύτερος τρόπος να απαλλαγείς από τον πειρασμό είναι να ενδώσεις σε αυτόν".
"Όταν ήμουν πιτσιρικάς ήθελα να τρώω συνέχεια μπακλαβά, μπακλαβά γωνία. Μανία είχα· δεν τον χόρταινα. Όταν πήρα τον πρώτο μου μισθό, πήγα και αγόρασα με αυτόν μισό ταψί μπακλαβά. Αυτό ήταν. Τον μπούχτισα."
"Δηλαδή τον σιχάθηκες;"
"Στην αρχή ναι, αλλά μετά μου πέρασε και αυτό. Συνεχίζει να μου αρέσει ο μπακλαβάς αλλά τώρα τον απολαμβάνω με μέτρο. Δεν κάνω πια καταχρήσεις."
 Όπως είπα, την έχουμε ακούσει πολλές φορές αυτή την αλληγορία. Πριν τρία-τέσσερα χρόνια, καινοτόμησε καπως και διευκρίνισε σε κάποιον μικρότερο ότι "αυτό με τον μπακλαβά δεν ισχύει για το σεξ". Το σχόλιό του αυτό με ξένισε για δύο λόγους, ο πρώτος είναι επειδή ο πατέρας μου είπε τη λέξη "σεξ".

GatheRate

Τρίτη 26 Δεκεμβρίου 2017

Η ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς


Κάποιοι πολιτικοί και κοινωνικοί αναλυτές θεωρούν ότι για την κρίση ευθύνεται η κουλτούρα της Μεταπολίτευσης. Αυτό δεν είναι ούτε αληθές ούτε ψευδές μέχρι να ορίσει κάποιος τι είναι η κουλτούρα της Μεταπολίτευσης: είναι άραγε η δημαγωγία, η διαφθορά και το ρουσφέτι (αυτό που πια λέμε "διαπλοκή"); Βεβαίως και προϋπήρχαν. Εννοούμε μήπως ότι το παπανδρεϊκό ΠΑΣΟΚ διεύρυνε την κοινωνική ομάδα των "με οικονομική άνεση" πέρα από τις τάξεις των παλαιών αστών (καμμιά πενηνταριά οικογένειες), των κοτζαμπάσηδων (ή "δημογερόντων" επί το ελληνικότερον) και των απογόνων δοσιλόγων; Σίγουρα όμως το πρόβλημα είναι η διαφθορά και οι λοιπές παθογένειες και όχι αν όσοι μετέχουν σε αυτές είναι τρε μπανάλ πασοκογενείς ή τρε σικ μπουρζουά-και-σουαρέ-ντανσάντ ή ό,τι άλλο. Η λεγόμενη κουλτούρα της Μεταπολίτευσης δεν είναι αναλυτική κατηγορία αλλά καραμέλα.

Άλλοι αναλυτές φρονούν ότι για την κρίση ευθύνεται η ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς: η μουσική, οι τέχνες, η φιλοσοφία, οι κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες, η λογοτεχνία βρίσκονται υπό την επιρροή του μαρξισμού ή και του ίδιου του ΚΚΕ. Εδώ τα πράγματα είναι κάπως πιο σύνθετα.

Πρώτον πρέπει να ρωτήσουμε ποιοι θα ήταν οι φορείς της υποτιθέμενης αυτής ηγεμονίας. Η Ακαδημία Αθηνών; Τα Πανεπιστήμια; (το δαιμονοποιημενο Πάντειο δεν ήταν καν πανεπιστήμιο μέχρι τη δεκαετία του '80.) Η μουσική βιομηχανία και οι δισκογραφικές εταιρείες; Το εκδοτικό κατεστημένο, πλην εξαιρέσεων; Το κινηματογραφικό ή το θεατρικό κύκλωμα; Ποιος λοιπόν διέδιδε την ιδεολογία και επέβαλλε την ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς;

Αναλογιστείτε λόγου χάρη ότι ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος και ο Κωνσταντίνος Τσάτσος συγκαταλέγονταν μεταξύ των μεγάλων πνευματικών μορφών της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Αναρωτιέται κανείς βάσει ποιου έργου θεωρούνται σοφοί, φιλόσοφοι και νέστορες οι δύο αυτοί και οι όμοιοί τους. Δεν μας ενδιαφέρει εδώ η πολιτική στράτευσή τους αλλά το πνευματικό έργο με βάση το οποίο στήθηκαν προτομές και ονομάστηκαν δρόμοι προς τιμή τους -- άλλωστε στην Ελλάδα, όπου υποτίθεται ότι ηγεμονεύει η Αριστερά, στράτευση νοείται μόνο με το ΚΚΕ: η Δεξιά δεν στρατεύει αλλά μιλάει "με τη φωνή της λογικής". Βεβαίως το ευρύ κοινό αγνοεί το όποιο φιλοσοφικό έργο του Τσάτσου ή το (μάλλον λογοκλεμμένο) έργο του Κανελλόπουλου όσο αγνοεί τον Καστοριάδη, τον Πουλαντζά και πολλούς άλλους. Πλην όμως οι μεν αναγνωρίζονται ως σοφοί, φιλόσοφοι και νέστορες ενώ οι δε ως "αριστεροί διανοούμενοι". Περίεργο· όταν ηγεμονεύεις αποτελείς αυθεντία με τρόπο απερίφραστο κι αυτονόητο, δεν χαρακτηρίζεσαι "διανοούμενος" με επιθετικό προσδιορισμό.

Δεν υπήρξε ποτέ "ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς". Υπήρχε μόνον ένας σχεδόν ψιθυριστός αντίλογος στον πανοπτικό ελληνοχριστιανισμό του δοσιλογισμού και του παλαιοκαραμανλισμού. Στη συντηρητική Ελλάδα όμως και για την επαρχιώτικη δεξιά σκέψη μας ακόμα κι αυτός ο αντίλογος, πολλές φορές λιγότερο τολμηρός κι από τον πολιτικό λόγο ενός Ράσελ ή ενός Αϊνστάιν, ενοχλούσε κι ενοχλεί.

Μη συγχέουμε λοιπόν την "ηγεμονία", η οποία για παράδειγμα θα μας φόρτωνε τον Ρίτσο ως ύπατο των ποιητών, Σεφέρη στη θέση του Σεφέρη, με αυτό που ο Σταντάλ αποκαλεί empire du génie. Συνέβη κάποια αστέρια του στοχασμού και της τέχνης να έχουν υπάρξει ελεύθερα πνεύματα και δημιουργοί που απεχθάνονταν τη δεξιά κλειστοφοβία και τον καθωσπρέπει επαρχωτισμό της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Κάποια από αυτά εντάχθηκαν στο ΚΚΕ, κάποια τα οικειοποιήθηκε το ΚΚΕ, κάποια στράφηκαν προς τη γενική κατεύθυνση της Αριστεράς -- και πώς αλλιώς σε μια χώρα που κυβερνούσαν χωροφύλακες, παπάδες, κότες, σχολάρχες και ταγματασφαλίτες.

Ακόμα κι έτσι, η επιρροή των πνευμάτων αυτών έχει διογκωθεί υπέρμετρα και έχει γίνει αντικείμενο ηθικού πανικού ή χλεύης. Ακόμα και σήμερα όποιος ασκεί οξεία κριτική στην πλέμπα, βεβαίως ασκεί διεισδυτική και καίρια κριτική, λέει αλήθειες που πονούν. Όποιος απεναντίας αρθρώνει οξεία κριτική στις ελίτ διασπείρει μίσος κι εχθροπάθεια, διχάζει. Η ιδεολογική ηγεμονία βρίσκεται πάντοτε στα χέρια του ελληνοχριστιανισμού ή της ελληνορθοδοξίας, που πραγματώνεται ως εθνικισμός, οικογενειοκεντρισμός, τοπικισμοί και  ξενοφοβίες.

Όσοι λοιπόν ακόμα συζητούν τη λεγόμενη ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς τη συγχέουν, μάλλον επίτηδες, με την αριστερή εικονογραφία που οικειοποιήθηκε το παπανδρεϊκό ΠΑΣΟΚ. Είναι πολύ ενδιαφέρον πάντως ότι το ΠΑΣΟΚ βεβαίως δεν οικοδόμησε τον σοσιαλισμό ακολουθώντας τον τρίτο δρόμο μεταξύ σοβιετικού και σοσιαλδημοκρατικού μοντέλου, παρά ανακύκλωσε ελληνορθοδοξία, εθνικισμό, κοινωνικό συντηρητισμό και ξενοφοβίες φορώντας τους αντάρτικα αμπέχονα και ειρηνιστικές ρητορικές.

Η μόνη ουσιώδης επιρροή της αριστερής διαλεκτικής όπως την ασκεί το ΚΚΕ στην κατασκευή ιδεολογίας στην Ελλάδα είναι ο ξέφρενος αναγωγισμός. Εάν για πολλούς μαρξιστές όλα μα όλα και πάντοτε κι αδιαμεσολάβητα ανάγονται στις σχέσεις παραγωγής, οι όποιοι δεξιοί στοχαστές, όσο τους φτάνει το μυαλό, ανάγουν κάθε κοινωνικό φαινόμενο σε ό,τι θέλουν και μπορούν: στο ότι δεν είμαστε λαός, στην κατάρα της φυλής, στο ότι δεν μας θήλασε η μάνα μας κι ότι είναι κοντή η γραβάτα μας -- και σε άλλες παρόμοιες δοξασίες.

GatheRate

Παρασκευή 22 Δεκεμβρίου 2017

The Grinch


Αν είσαι ποιητής, γράφε ποιήματα: μη μας ζαλίζεις με αισθαντικές παπάντζες και ασυνάρτητα ποιοτικά στιγμιότυπα στα σοσιαλμήντια.

Μη χαίρεσαι που το όνομά σου ακούγεται περισσότερο από το έργο σου.

Το ότι κάνεις κάτι αξιέπαινο δεν αναιρεί το ότι είσαι μαλάκας· το ότι είσαι μαλάκας δεν αναιρεί το ότι κάνεις κάτι αξιέπαινο.

Όχι, δεν είσαι έτοιμος να διδάξεις δημιουργική γραφή επειδή έχεις βγάλει δυο συλλογές διηγημάτων, τη μία στον Γαβριηλίδη.

Δεν είναι κακό να θες να βγάλεις γκόμενα με το πελώριο μυαλό σου, το πρόβλημα εστιάζεται στο ότι το βγάζεις και το πετάς στη μούρη ολωνών μας.

Δεν είναι κακό να θες να βγάλεις γκόμενο με τις αισθησιακές σέλφις σου, το πρόβλημα εστιάζεται στο ότι δεν το παραδέχεσαι και απορείς τάχα που κάποιοι παρεξηγούν το φίτνες τη σήμερον ημέρα.

GatheRate

Ακούγοντας τον Δημήτρη Παπαϊωάννου


Τις προάλλες πήγα σε μια συζήτηση του Δημήτρη Παπαϊωάννου με το κυπριακό κοινό. Όπως του είπα (ναι, έκανα ερώτηση), είμαι γκρούπι του από το 1998. Το έργο του Μέσα με άγγιξε πολύ πιο ουσιαστικά και βαθιά από όσο είχα καταλάβει τότε.

Με εντυπωσίασε πόσο εύγλωττος αλλά και συγκροτημένος ομιλητής είναι. Είχα καιρό να νιώσω έναν άνθρωπο που δεν είναι απλός Δάσκαλος αλλά ολόκληρο Σχολείο από μόνος του. Εδώ ταχυολογώ αποσπασματικώς κάποιες απαντήσεις σε ερωτήσεις του κοινού.

Χρειάζεται παιδεία για να απολαύσεις τη σύγχρονη τέχνη;
Ναι, χρειάζεται να εξασκηθείς στην υπομονή: όπως ελάχιστοι άνθρωποι είναι γοητευτικοί, το ίδιο ισχύει και για τα έργα. Πρέπει να έχεις την υπομονή να εκτεθείς σε αυτά.

Χρειάζεται πρώτα να αναγνωρίσουμε την ευαισθησία μέσα μας.

Ποιος είναι ο ιδανικός θεατής;
Ο ιδανικός θεατής είναι αυτός που θέλει να κερδηθεί όντας δύσκολος.

Τι συμβουλές έχετε να δώσετε σε νέους καλλιτέχνες;
Αν δεν το έχεις ανάγκη, μην το κάνεις.

Αν νομίζεις ότι ξέρεις τι κάνεις, παράτα τα (εδώ παρέπεμψε στον William Forsythe).

Μη βάζεις την καριέρα σου πάνω από το έργο σου.

Δες αυτή την ομιλία της Λώρι Άντερσον.

Επίσης είπε για τον κίνδυνο η πληροφορία να αντικαταστήσει την εμπειρία. Κατά τη γνώμη μου αυτή είναι η ουσιωδέστερη κριτική στη διαδικτυακή κουλτούρα -- χωρίς κινδυνολογίες κι ηθικούς πανικούς.

GatheRate

Τετάρτη 20 Δεκεμβρίου 2017

Προσφυγικό, τέλη 2017


Το Προσφυγικό είναι το μεγάλο έγκλημα του καιρού μας. Κάποια στοιχεία βρίσκονται εδώ. Βεβαίως τα στοιχεία λεν ελάχιστα για το πώς έφτασαν αυτοί οι άνθρωποι στις ακτές μας και για το πώς ζουν μαντρωμένοι στα στρατόπεδα.

Έχουμε πείσει τους εαυτούς μας ότι η εξαθλίωση που το Φρούριο Ευρώπη προσφέρει σε όσους επέζησαν το πέρασμα της θάλασας είναι συνθήκη ελαφρώς καλύτερη από εκείνη που τους έδιωξε από τις πατρίδες τους. Δεν είμαι καθόλου σίγουρος. Αλλά ακόμα κι αν ήταν έτσι, λησμονούμε τις προσδοκίες αυτών των άνθρωπων, παραγνωρίζουμε ότι είναι άνθρωποι ακριβώς σαν εμάς και ότι πολλοί από αυτούς διαθέτουν βίους και βιογραφικά όπως τα δικά μας. Κάνουμε ότι ξεχνάμε πώς έφτασαν αυτοί οι άνθρωποι μέχρι τα ξώσπιτα του Φρουρίου Ευρώπη που λέγονται Ελλάδα -- όσοι έφτασαν ζωντανοί.

Δεν θέλω να μιλησω άλλο για το Προσφυγικό. Δεν θέλω να λέω σε 20 χρόνια ότι ξέραμε και δεν κάναμε τίποτε. Και δεν χρειάζονται ποιήματα και τραγούδια τώρα.

Θέλω να κάνω κάτι. Κι αυτή είναι μάλλον η τελευταία μου κουβέντα για το θέμα.

GatheRate

Κυριακή 10 Δεκεμβρίου 2017

Η κυρία Παρόδι


στον Μούτσο τον Μπλε

Πριν καιρό βρέθηκα προσκεκλημένος σε ένα δείπνο που κάποιοι φίλοι διοργάνωναν για μία συνάδερφό τους που έβγαινε στη σύνταξη μετά από χρόνια υπηρεσίας. Την έλεγαν κυρία Παρόδι και ήταν από την Αργεντινή. Εγώ την έβλεπα για δεύτερη φορά στη ζωή μου αλλά οι διοργανωτές με έβαλαν και κάθησα απέναντί της. Νομίζω ότι με κάθισαν εκεί, απέναντι από το τιμώμενο πρόσωπο, επειδή ήμουνα κάπως ξέμπαρκος και δεν γνώριζα πολλούς από τους συνδαιτυμόνες.

Καθόμουν λοιπόν στο ινδικό εστιατόριο απέναντι από την κυρία Παρόδι, που ήτανε λιγομίλητη, λεπτή σαν κλαράκι και με μεγάλα μάτια. Δεν ήξερα τι να πω. Η κυρία Παρόδι είχε μια ασαφή εικόνα για τη δουλειά μου κι εγώ ακόμα ασαφέστερη για τη δική της. Κοίταγα λοιπόν με αφοσίωση το νταλ μου, τις φακούλες μου δηλαδή, πέρναγα μα ζήλο ναν και πιλάφια στους διπλανούς μου και έπινα το κρασί μου γουλίτσα γουλίτσα, με τον τρόπο της γιαγιάς μου.

Η κυρία Παρόδι είχε εκφραστικά μάτια και μάλλον με έβλεπε όπου και να κοίταγε. Πάντως ήταν δύσκολο να μη με βλέπει, αφού ήμουν απέναντί της στους περίπου ογδόντα πόντους. Έπρεπε κάτι να πω. Και όπως κάθε φορά που εξαναγκάζομαι σε ψιλοκουβέντα, έκανα ένα θεαματικώς αδέξιο άνοιγμα:

"Παρόδι... όπως στο Έξι προβλήματα για τον δον Ισίδρο Παρόδι..." Με κοίταξε . "... του Χόρχε Λούις Μπόρχες..."

Σκεφτόμουν ότι εκείνη τη στιγμή πρέπει να έζεχνα βιβλίο. Ντράπηκα. Πώπω, σκέφτηκα, σαν να με ζύγωνε κανένας και να με άρχιζε με ελληνικές μυθολογίες και την Κρήτη όπου πήγε διακοπές. Ήπια μια γουλίτσα και άπλωσα να πιάσω την κουτάλα του μπολ μέσα στο οποίο έπλεαν τεμάχια κοτόπουλου κόρμα -- πολλοί συνδαιτυμόνες δεν μπορούσαν "τα πολύ καυτέρα", τρομάρα τους.

"Ναι, ναι... Χαίρομαι που γνωρίζετε το έργο του."

Ανάσανα. Άφησα την κουτάλα για μετά. την κοίταξα κι εγώ. Σκέφτηκα ότι οι Αργεντίνοι είναι οι Έλληνες της Λατινικής Αμερικής επειδή θεωρούν ότι τους χρωστάει χάρη η οικουμένη κι επειδή είναι τόσο ανώτεροι από αυτούς τους άλλους. Άρα, οκέι, κολάκεψα τον αργεντινισμό της. Σκέφτηκα και ότι πολλοί θα της έχουνε ξανακάνει το μπανάλ αυτό σχόλιο για το όνομά της. Αποφάσισα να πω την αλήθεια, μήπως και εξιλεωθώ:

"Είμαι μεγάλος θαυμαστής του Μπόρχες."

Χαμογέλασε και είπε:

"Τον Μπόρχες τον γνώριζα προσωπικά. Διάβαζα για αυτόν όταν ήμουν νέα -- αφού τυφλώθηκε."

Δεν έπιασα ποτέ την κουτάλα. Την κοίταξα μάλλον σαν καρτούν γιατί το χαμόγελό της πλάτυνε και γλύκανε.

Η υπόλοιπη βραδιά κύλησε υπέροχα. Είναι καλές φίλες με τη Μαρία Κοδάμα, τη γυναίκα του. Διάβαζε γι' αυτόν κάθε Πέμπτη (νομίζω, ήμουν ταραγμένος πια). Ήταν πολύ εσωστρεφής και λιγομίλητος άνθρωπος. Της είπα για τη συνάντηση του Πωλ Θερού με τον Μπόρχες όπως περιγράφεται στο old Patagonian Express. Της είπα ότι πήγα προσκύνημα στον τάφο του στη Γενεύη όπου βρήκα και του Μούζιλ εκεί πιο δίπλα. Μου είπε ότι ήταν αγγλόφιλος ο Μπόρχες και προσκολλημένος στη μητέρα του. Μου περιέγραψε το διαμέρισμά του, αλλά από την περιγραφή δεν θυμάμαι τίποτα. Μιλούσε αργά και προσεκτικά για τον Τυφλό, του απευθυνόταν με κάθε τυπικότητα όσο ζούσε. Συζητήσαμε συνοπτικά το έργο του. Απέφυγε διακριτικά να μου υπενθυμίσει ό,τι μου ξαναθύμισε ο Ρονκαλιόλο πριν μια βδομάδα, γεγονός που απωθώ ξανά και ξανά σε κύκλους σχεδόν σαν νεύρωσης, ότι ο Μπόρχες στήριζε τον μιαρό Βιδέλα και παρασημοφορήθηκε από τον Πινοτσέτ. Επανέλαβε ότι ήταν εσωστρεφής άνθρωπος και επιβεβαίωσε αυτό που λεν οι βιογραφίες του και ο ίδιος ο Μπόρχες: ότι φοβόταν τους καθρέφτες.

Αφού πέθανε ο Μπόρχες, η Κοδάμα μάζεψε φίλους και φίλες της για να καθαρίσουνε το διαμέρισμα στο Μπουένος Άιρες, είπε η κυρία Παρόδι. Είχαν οδηγίες να καταστρέψουν ό,τι σημειώσεις ή σημειωματάρια βρουν.

"Πήρα μαζί μου τέσσερα-πέντε σημειωματάρια δικά του."

Στη φωτογραφία ο τάφος του Μπόρχες στη Γενεύη

GatheRate