Η αβάσταχτα κολωνακιώτικη ποίηση της Λίνας Νικολακοπούλου

Είναι κάπως αλλόκοτο που κάθε τόσο κράζουμε τον Σαββόπουλο, και δικαίως τον κράζουμε, αλλά ότι η Λίνα Νικολακοπούλου βρίσκεται στο απυρόβλητο. Η προαναγγελία αυτού εδώ του σημειώματος στο φέισμπουκ αντιμετωπίστηκε και με συγκατάβαση και με απορία για τη στριφνότητα ή και την αμάθειά μου.

Αλλά πάμε από την αρχή.

Ανοικείωση all over my body

Η Λίνα Νικολακοπούλου έχει γράψει τραγούδια που επάξια κέρδισαν τη θέση τους μέσα στον Κανόνα της ελληνικής στιχουργίας. Ποια είναι και πόσα είναι αυτά τα τραγούδια ούτε με νοιάζει ούτε με αφορά. Πολλά τραγούδια της, συνήθως τα λιγότερα γνωστά και όχι απαραιτήτως ερωτικής θεματολογίας, είναι λυρικά με τρόπο μετριασμένο και ψύχραιμο στα όρια του ρίγους.

Η Λίνα Νικολακοπούλου είναι επίσης επίγονος του Νίκου Γκάτσου, στη διαρκή προσπάθειά της να στοκάρει το κενό μεταξύ λαϊκού στίχου, ποπ στίχου, ελαφρού στίχου και μελοποιημένης ποίησης. Η μέθοδός της στο στοκάρισμα θυμίζει παλιό καλό Cole Porter και λέγεται ανοικείωση: σπάσιμο των συμφράσεων ("παραδέχτηκα ζωή και θάνατο", το σχεδόν πια δόκιμο "θα πάθεις έρωτα"), διάψευση κειμενικών προσδοκιών ("ηφαίστειο... εφτά γενιές σβηστό"), απρόσμενες παρηχήσεις και ρίμες ("βύσματα / πείσματα", "λοιπόν / ντεπόν").

Η μέθοδός της βασίζεται τόσο στέρεα στην ανοικείωση, που πριν χρόνια ο Μπαμπινιώτης επαίνεσε την ποίησή της ακριβώς για αυτόν τον λόγο. Σε αυτό ο δάσκαλος ακολούθησε τους Ρώσους φορμαλιστές που θεωρούσαν ότι η λογοτεχνική έκφραση ισούται με την ανοικείωση. Αν αυτό βεβαίως ίσχυε, αν λογοτεχνία ήταν η ανοικείωση, τότε η Κική Δημουλά, που ανοικειώνει κατά κόρο και κατ' εξακολούθηση, θα ήταν η δύσθεώρητη κορυφή της ελληνικής ποίησης, γνώμη που δεν συμμερίζονται όλοι. Επειδή όμως ο τελευταίος που εκίνησε την πτέρναν κατά της Δημουλά βρέθηκε στες κάμαρες τες κρυφές (όχι της ηδονής δυστυχώς), ας το θέσω ως εξής: αν η ανοικείωση συνεπαγόταν λογοτεχνία, τότε αυτό θα ήταν ποίηση:

Μοιραία σού αποστέλλω μυθοποίηση
μα εσύ αναμηρυκάζεις απόξεση,
λαξεύω τις στιγμές τις βαρθολίνειες
με σύκα για να πήξω νέα ποίηση·
στον δρόμο κατευνάζονται δικαιοπραξίες πειθήνιες
που βρίσκουν τις ζωές μας με πρόστυχη τόξευση.

Βεβαίως το παραπάνω μπορεί και να περάσει για ποίηση, αλλά κάνω μια στάση εδώ, παίρνω μιαν ανάσα και σας παραπέμπω στον miglior fabbro για τα περαιτέρω.

Η μανιέρα λοιπόν στη Νικολακοπούλου έχει τρεις λειτουργίες. Την πρώτη την υπαινίχθηκα: υποκαθιστά με γλωσσικά μέσα τα ποιητικώς λοξά κεντήματα της μελοποιημένης ποίησης: αντί για φέρτε μου ένα μαντολίνο και μετά θα γίνω κρίνο, για μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο, για τα ματόκλαδά σου λάμπουν σαν τα λούλουδα του κάμπου ή και αντί για η οθόνη βουλιάζει έχουμε να 'ταν η χαρά οικόπεδο, έχουμε εγώ το φως μετάλαβα κι εκεί σε πάει η καρδιά συνήθως, έχουμε μια πίστα από φώσφορο. Με άλλα λόγια: η ανοικείωση σε επίπεδο λεξιλογικό και συντακτικό υποκαθιστά, εν μέρει επιτυχώς, τη λοξή ματιά της ποίησης.

Η δεύτερη λειτουργία της ανοικειωτικής μανιέρας είναι να "ανοίγει" το τραγούδι ώστε ο καθένας να ακούσει και να βρει μέσα του αυτό που τον τρώει ή έστω αυτό που του ταιριάζει. Βεβαίως όσοι θέλουν να ανοίγουν πολύ όσα γράφουν και να εξακτινώνουν το νόημα των κειμένων τους πρέπει να προσέχουν μην τους ξεφύγει από την πολλή εξακτίνωση και το νόημα από πανανθρώπινο καταντήσει ασαφές ή από χρησμός καταντήσει ωροσκόπιο. Επίσης, στην περίπτωση της Νικολακοπούλου, ενίοτε δεν βγάζεις άκρη από την πολλή ανοικείωση:

Αν ήτανε το έδαφός σου πρόσφορο
θα σου 'φτιαχνα μια πίστα από φώσφορο
με δώδεκα διαδρόμους
δώδεκα τρόμους
με βύσματα κι εντάσεις φορητές
με πείσματα κι αεροπειρατές

Πίστα χορού, αεροδρομίου ή παιχνιδιού; τρόμους, βύσματα (η πίστα) και εντάσεις φορητές;

κοιμήσου εδώ προσωρινά
κι αν ρίξει χιόνι στα ορεινά
θα πούμε το πιστεύω.

 Ε; Γιατί;

Το φεγγάρι απ’ τη μια
και του κόσμου η ζημιά
βάλαν βέρες

Τι δηλοί εδώ το φεγγάρι;

Και πάει λέγοντας.

Η τρίτη λειτουργία της ανοικειωτικής μανιέρας και του παιχνιδιού με τη γλώσσα είναι να ξεσκίζει (με την κακή έννοια) ωραία κατά τα άλλα τραγούδια, για να γίνει το ρεφραίν πιο διανοητικά τσαχπίνικο. Παράδειγμα, το Υπερωκεάνειο, το οποίο ξεκινάει με ένα από τα πιο ιδιοφυή κουπλέ που έχουνε γραφτεί ποτέ στα ελληνικά:

Τόσο καπνό που πίνω μέσα μου
άμα τον είχα ταξιδέψει,
θα 'χα γυρίσει όλη τη γη
από τη νύχτα ως την αυγή
παρά που λες πως μ’ αγαπάς
να 'χα πιστέψει.

Και μετά...

Γιατί τώρα είναι σπάνιο
να ξοφλήσω το δάνειο
που 'χα πάρει απ’ το χθες
για να ελπίζω

Ο σολοικισμός, προκειμένου να της βγει ο ακκισμός, είναι τρομακτικός. Τι διάολο σημαίνει "είναι σπάνιο να ξοφλήσω το δάνειο"; Πώς κατάφερε να συντάξει αυτόν τον αχταρμά με το μη-εξακολουθητικό ξοφλήσω να κάνει παρέα στο σπάνιο; Γιατί; Γιατί; Και μετά τι γυρεύουν στο τραγούδι οι Παναγιές του Νοτιά, εκτός από βλαστήμιες αγανακτισμένου ακροατή; Γιατί;

Άλλο ένα παράδειγμα μόνο, αφήνοντας στην άκρη περιπτώσεις όπως το είτε ευτελές είτε μυστηριώδες ρεφραίν "Το πάθος που διώκεται / δεν πάει να επιδιώκετε / εσείς θα βγειτε λάθος": στο κατά τ' άλλα οκέι ερωτικό τραγούδι "Καρδιά μου εγώ" υπάρχει πάλι ένα ρεφραίν ογκόλιθος:

Καρδιά μου εγώ, φωτιά μου εγώ
στεριά μου εγώ, νύχτες βουνά.
Φιλιά μου εγώ, σταλιά μου εγώ
παλιά μου εγώ, παντοτινά.

Οκέι, αν το πιάσει κανείς φιλολογικώς βγάζει άκρη με "τα παντοτινά παλιά εγώ", ως αντιλογία τον Λύκο της Στέππας του Έσσε, ξέρω γω. Το υπόλοιπο; σουρεάλ νηών κατάλογος: εγώ καρδιά και φωτιά (νταξ), στεριά (!), νύχτες βουνά (;;;). Φιλιά εγώ (οκέι πάλι), σταλιά (από τι;).

Ε και;

Η ανοικειωτική μέθοδος της Νικολακοπούλου, που πατάει κυρίως στη γλώσσα κι όχι στα νοήματα, στις εικόνες κτλ., είναι η μανιέρα που έχουνε ξεσηκώσει πολλοί από το έντεχνο καθώς και στρατιές ποιητιζόντων μπαλαντιστών και σοφτροκάδων (που δεν θα κατονομάσω, αλλά τους ξέρετε). Στο κενό, ή τη ρωγμή, μεταξύ λαϊκού στίχου, ποπ στίχου, ελαφρού στίχου και μελοποιημένης ποίησης που έκανε το στοκάρισμά της η Νικολακοπούλου ήρθανε και κάρφωσαν κορνίζες και (δυστυχώς) εικονίσματα ένα σωρό παιδιά που δεν έχουν τη μαστοριά της στο στοκάρισμα. Για αυτό δεν φταίει η ίδια, παρά η τεράστια επιτυχία της.

Πού οφείλεται όμως η επιτυχία της; Σίγουρα και στους υπόλοιπους συντελεστές των τραγουδιών της. Σίγουρα επειδή κάλυψε με στόκο το κενό μεταξύ των πρωτεϊκών μπουζουκονταγλάν, της αφρώδους ποπ σάχλας και του Άξιον Εστί. Αλλά και γιατί έπιασε μια άλφα διάθεση, το ιδεώδες μιας συγκεκριμένης εποχής.

Η διάθεση αυτή είναι αυτή της χωρισμένης μεσοαστικής ψυχής που κυκλοφορεί στη Σκουφά. Σκεφτείτε το Διθέσιο. Κάποιος ή κάποια αγοράζει ένα διθέσιο και του πειράζει κινητήρα και πλαίσιο (άρα γκαφρά) και μετά οδηγεί μάλλον αεροπλανικά και ίσως αλκοολικά μα πάντως επικίνδυνα. Γραμμένο το 1997, αυτό το τραγούδι μάς μεταφέρει στην καρδιά της Εποχής του Σημίτη. Παρόμοιους συνειρμούς δημιουργεί το Μακό του 1991: κάποια ή κάποιος κλείνεται σπίτι λόγω χωρισμού (άρα δουλεύει π.χ. στο γραφείο της μαμάς ή στο μαγαζί του μπαμπά, οπότε μπορεί να λουφάρει), πληγώνει το καινούργιο παρκέ (το έχω πάθει κι εγώ με τακούνια) και παίρνει κομμένο ντεπόν για να κοιμηθεί -- εδώ μάλλον υπνωτικά, πονστάν ή μπουσκοπάν ήταν, εξού και οι δυο φωτιές στο ταβάνι όταν την ακούς, αλλά δεν έβγαινε η ρίμα με το "λοιπόν".

Αυτή η φωνή είναι απαράλλαχτη στη μεγάλη πλειοψηφία των τραγουδιών της Νικολακοπούλου: κολωνακιώτικοι καημοί ανθρώπων που συχνάζουν στα σεμινάρια της Μαριάννας Κορομηλά και πάνε να δούνε τον Τζούμα να πίνει καφέ στο Φίλιον (πρώην Ντόλτσε), ασχολούνται με γκομενικά, μετοχές κι εκσυγχρονισμό ενώ βρίσκονται σε μια διάθεση λίγο πέρα από το Νίτρο, το Κλικ και το Μαξ.

Δεν είναι τυχαίο ότι κάποια σπουδαία τραγούδια της Νικολακοπούλου (όπως η Ζελατίνα ή το Σίδερο με ατμό) μιλάνε για κάτι έξω από αυτή την άθραυστη φούσκα.