Κολακεία και Διακόσμηση

Κάποιες καθόλου πρωτότυπες σκέψεις.

Ι.
Δεν έχουμε ανάγκη άλλα άτολμα έργα, μας πνίγει η έλλειψη αισθητικής τόλμης. Μιλάμε για τόλμη, οχι για πρωτοτυπία με κάθε τίμημα και για εντυπωσιασμό. Η πρωτοτυπία ούτε είναι αυτοσκοπός ούτε από μόνη της δικαιώνει ένα έργο. Ο εντυπωσιασμός και το κάθε λογής γκραν γκινιόλ δεν αφορούν κανέναν σε βάθος χρόνου, ιδίως σε έναν κόσμο χορτάτο από εντυπωσιασμούς και από σοκαριστικά ερεθίσματα, ενώ τελικά δεν υπάρχει τίποτε πιο κουραστικό από την προσπάθεια να εντυπωσιάσεις το κοινό σου·

όμως

δεν μας αφορά ποσώς τίποτε που να κολακεύει ό,τι είναι προνομιούχο, καθεστηκός και εδραιωμένο ή ό,τι είναι προϊόν καθεστηκυίας και εξουσιαστικής κατάστασης: τον λεγόμενο ρομαντικό κι αποστειρωμένο έρωτα, τον γάμο, την τεκνογονία, τον Χριστό, τον Αλλάχ, την πατρίδα που υφίσταται ως εθνικό κράτος, τη δόξα των πατέρων και των προγόνων, το να είσαι στρέιτ λευκός άντρας, την "αριστεία και σεμνότητα", τον φιλεύσπλαχνο πλούτο, την τίμια εργασία που σωφρονεί και σωφρονίζει, το προϊόν, τις όποιες βεβαιότητες.

Κάθε κολακεία για οτιδήποτε καθεστηκός και πεθαμένο είναι διδακτισμός. Το πρόβλημα δεν είναι η στράτευση, άλλωστε όλη η δημιουργία είναι στρατευμένη σε κάτι, ακόμα και αν αυτό το κάτι είναι η αγωνία μας. Το πρόβλημα είναι σε ποια συμφραζόμενα στρατεύεσαι και πόσο πεθαμένο είναι αυτό για το οποίο στρατεύεται η τέχνη σου. Εκτός κι αν είσαι ο Μπαχ. Αλλά δεν είσαι ο Μπαχ.

Με άλλο λόγια:

Η Κολακεία, οποιαδήποτε κολακεία κι οποισδήποτε πινδαρισμός για θέμα ασφαλές ή εδραίο, είναι αισθητικά νεκρή. Κολακεία είναι ό,τι εξυμνεί χωρίς επίγνωση των σχέσεων εξουσίας ή και καταπίεσης.

Απεναντίας, μας αφορά κάτι που μας μετατοπίζει και μας μετακινεί και μας προκαλεί αμηχανία και ίσως τσαντίλα. Που μας προσβάλλει ενδεχομένως, αποκαλύπτοντας τα προνόμιά μας. Η τόλμη βρίσκεται στη ματιά που κοιτάζει το θέμα από εκείνη τη μεριά που το κοινό νομίζει ότι κανείς δεν κοιτάζει: αυτή ακριβώς η ματιά θα ενοχλήσει και (τελικά) θα βρει τον τρόπο να υλοποιηθεί.

ΙΙ.

Είναι επίτευγμα να παντρέψει κανείς δύο μεταξύ τους ξένες μορφές, π.χ. την φολκ και το ροκ εν ρόλ ή τη βυζαντινή ζωγραφική με τη δυτική μανιέρα, ή την ποίηση με το φέισμπουκ -- αλλά μόνον αν έχει να πει κάτι πραγματικά ενδιαφέρον. Δεν χρειάζεται αυτό που θα πει να είναι πρωτότυπο ή καινούργιο, αλλά πρέπει να είναι ενδιαφέρον. Τελικά κανείς δεν ενδιαφέρεται για την πρωτοποριακή σου φόρμα αν το θέμα σου είναι λ.χ. να μιλήσεις για τις δόξες του Ελληνισμού εν έτει 2017 (εν έτει 1917 είχε κάποιο νόημα).

Πάντως, να υπάρχει κάποια μορφή, κάπως ή έστω κάπου: αν η περιγραφή ή ερμηνεία που έγραψες ο ίδιος για το έργο σου είναι εκτενέστερη ή συνθετότερη από το ίδιο το έργο σου, παράτα το έργο σου και γύρνα το στα δοκίμια.

Και φυσικά θα κλέψεις, όλοι κλέβουν, οπωσδήποτε να κλέβεις. Αλλά και πάλι: θα κλέψεις μόνον αν έχεις να πεις κάτι πραγματικά ενδιαφέρον. Δεν χρειάζεται να είναι κάτι πρωτότυπο ή καινούργιο, αλλά πρέπει να είναι ενδιαφέρον.

ΙΙΙ.

Η Διακόσμηση ως πρόθεση ή ως μέθοδος ή ως μέσο δεν συγκινεί κανέναν πια. Αν θέλουμε να ακούσουμε "κάτι όμορφο", υπάρχουν ο Rieu και οι Nouvelle Vague, αν θέλουμε να δούμε "κάτι όμορφο" υπάρχουν πανέμορφες διαφημίσεις και ωραίες εικόνες στο ίντερνετ, αν θέλουμε να διαβάσουμε "κάτι όμορφο"... κ.ο.κ. Αν δεν μπορείς να φανερώσεις την ομορφιά στο θέμα σου και πρέπει να την παστώσεις από πάνω, και μάλιστα σε παχειές στρώσεις, καλύτερα να αφοσιωθείς στις τεχνοτροπίες, τις οικοδομικές εννοώ.

IV.

Ισχύει παντού ισχύει και στην τέχνη: πρέπει να παίρνει κανείς στα σοβαρά το έργο του αλλά καθόλου τον εαυτό του.

Άλλωστε

Όσοι πάσχουν από υπερβολική αυτοπεποίθηση αδυνατούν να καταλάβουν πόσο γελοίοι είναι επειδή πάσχουν από υπερβολική αυτοπεποίθηση.

Όσοι πάσχουν από υπερβολική αυτοπεποίθηση αδυνατούν να καταλάβουν πόσο γελοίοι είναι, επειδή πάσχουν από υπερβολική αυτοπεποίθηση.