Οδύσσεια

Όταν ήμουν έξι-εφτά χρονών το μόνο που ήθελα να κάνω ήτανε να διαβάζω, να βλέπω τηλεόραση (γι' αυτό κι αποβλακώθηκα) και να πηγαίνω κάθε απόγευμα στο Κέντρο Νεότητας για να παίζω Οδύσσεια. Η Οδύσσεια ήταν ένα επιτραπέζιο παιχνίδι, καταπληκτικό ήταν, που παρακολουθούσε το ταξίδι του Οδυσσέα στη Μεσόγειο: οι Κίκονες στη Μαρώνεια, οι Λωτοφάγοι στη Λιβύη, η Κίρκη στην Έλβα, οι Λαιστρυγόνες μεταξύ Κορσικής και Γένουας. Η Καλυψώ στην άλλη άκρη, στο Γιβραλτάρ -- εκεί από όπου κατάγεται η Μόλλυ Μπλουμ, η Πηνελόπη του Τζόυς.

*

Σκεφτόμουν την Οδύσσεια: θα ταξιδέψουμε, θα περιπλανηθούμε, θα έχουμε και Κίρκες και Καλυψώ, θα εναλλασσόμαστε στους ρόλους του Οδυσσέα και της Πηνελόπης, ή μάλλον θα είμαστε και οι δύο Οδυσσείς. Δεν θα είναι το ταξίδι του Νόστου ούτε νεκρός ούτε χαμένος χρόνος — πώς θα μπορούσε άλλωστε, αφού καταφέραμε να συναντηθούμε πριν χωριστούμε. Και λέω πως θα ανταμώσουμε και θα αναγνωριστούμε και το έπος θα τελειώσει εκεί όπου λένε κάποιοι φιλόλογοι ότι θα έπρεπε να τελειώνει η Οδύσσεια: στη ραψωδία ψ, πάνω στο χτιστό κρεβάτι.

*

Η Οδύσσεια είναι ένας κόσμος διαφορετικός από της Ιλιάδας. Όλη η Οδύσσεια προχωρεί με γυναίκες και από γυναίκες: η Ελένη στην Τηλεμάχεια, η Αθηνά (με τις μεταμορφώσεις της) παντού, και βέβαια: Κίρκη, Καλυψώ, Λευκοθέα, Ναυσικάα, Πηνελόπη.

*

Αναρωτιόμουν γιατί ο Οδυσσέας κάθησε εφτά ολόκληρα χρόνια στην Ωγυγία. Μας έλεγαν λοιπόν ότι δεν τον άφηνε να φύγει η Καλυψώ. Αυτό προκύπτει και ενδοκειμενικά: πάει ο Ερμής και της λέει "έλα, άσε τον άνθρωπο να φύγει". Κι αυτή πείθεται αμέσως, αφού το θέλουν οι Ολύμπιοι πού να μπλέξει, αφού όμως πρώτα τους τα χώσει ως εξής:

σχέτλιοί ἐστε, θεοί, ζηλήμονες ἔξοχον ἄλλων,
οἵ τε θεαῖς ἀγάασθε παρ᾽ ἀνδράσιν εὐνάζεσθαι
ἀμφαδίην, ἤν τίς τε φίλον ποιήσετ᾽ ἀκοίτην.

Και μετά βεβαίως ως θεά τον βοηθάει πολιτισμένα να φτιάξει τη σχεδία του και να αποπλεύσει, αφού της πει ο Οδυσσέας ότι είναι θεά και δεν συγκρίνεται με την Πηνελόπη και αφού

ἐλθόντες δ᾽ ἄρα τώ γε μυχῷ σπείους γλαφυροῖο
τερπέσθην φιλότητι, παρ᾽ ἀλλήλοισι μένοντες.

Όμως, αν το σκεφτεί κανείς, εφτά χρόνια. Και πότε, σε ποια φάση ακριβώς, άρχισε να κλαίει και να οδύρεται και να αποζητά νόστομον ήμαρ; Λίγο πριν ενδιαφερθούν οι θεοί; Μήνες πριν; Χρόνια πριν;

*

Άραγε, ακόμα μια άνοιξη μετά, εσύ έκανες όσα έκανες σ' εμένα και με ξαναέκανες χωρίς να χρειαστεί να με ξεκάνεις πρώτα, ή εγώ τα πρόσφερα στον εαυτό μου με αφορμή εσένα; Η απάντηση έχει δοθεί αμετάκλητα. Εσύ με έπλασες και με απελευθέρωσες.

*

Είμαι σημαντική γιατι με έκανες και εσύ σημαντική
και αυτό που είμαι·
είσαι σημαντικός γιατί σε έκανα και εγώ σημαντικό.

*

Δεν την ξέρω την απάντηση. Πρέπει όμως να φανταστούμε τον Οδυσσέα ευτυχισμένο στην Ωγυγία. Και πόσο ανθρώπινος ο αποχωρισμός με τη θεά. Κάτι θέλει να πει ο ποιητής, κάτι που ο πολιτισμός μας δεν έχει μελετήσει αρκούντως την ανθρώπινη φύση για να το καταλάβει. Εφτά χρόνια.

*

Όταν είμαι κοντά σου και σε κοιτάζω γύρω πέφτει βαθειά ησυχία, νηνεμία.

*

Λέω καμμιά φορά ότι είμαι το ξενιτεμένο αγόρι σου, σαν κάτι ζευγάρια παλιακά που ζούσαν χωριστά για χρόνια, ο ένας στην Αστραλία κι η άλλη πέρα στ' άστρα.

*

Το έπος της Οδύσσειας, έπος χωρίς μάχες, μεταφυσικό Αρτζούνα κι υπερφυσικούς τοξότες ή πεισματάρηδες πολεμιστές, ξεκινάει με την Καλυψώ. Αλλά στην υπόθεση, λόγω του in medias res, προηγείται η Κίρκη. Η Κίρκη είναι το προηγούμενο, κι ας έπεται στην αφήγηση.

Παρεξηγημένη η Κίρκη. Το ξέρω γιατί έχω γνωρισει πολλές Κίρκες, μένουνε σε ρετιρέ για να είναι κοντά στον πατέρα τους τον Ήλιο, στην Αιαία, που ο Όμηρος πρόφερε αϊαΐα.

Και η Κίρκη θεά, δεινὴ θεὸς αὐδήεσσα. Όλες οι ελεύθερες γυναίκες στον Όμηρο είναι θεές. Οι γυναίκες που μιλάνε, κι αυτές θεές με εξαίρεση τη Ναυσικάα και την Αρήτη στους Φαίακες, αλλά εκεί στη Σχερία είναι ελευθεριακοί κάπως. Οι υπόλοιπες αργαλειό κι εργόχειρο, σκλαβιά και μαλλιοτράβηγμα. Όπως και σήμερα, δηλαδή.

*

Όταν σηκώνομαι από πλάι σου
και μυρίζω όπως εσύ
και μυρίζω σαν εσένα
σκέφτομαι πως η ζωή δεν είναι μόνο
αβελτηρία
φόροι
ιατρικές εξετάσεις
τζάμπα θάνατοι παιδιών σε ξένες χώρες,
σκέφτομαι πως η ζωή καλή είναι.

*

Μαζί με την Κίρκη έμεινε ο Οδυσσέας έναν χρόνο. Μετά τις αρχικές παρεξηγήσεις, τα βρήκανε λαγνικώς: πήγε να τον κάνει γουρούνι (τα γουρούνια είναι μετωνυμία της τρυφυλής μακαριότητας, όχι ιουδαϊκό μίασμα), αυτός τής τσαμπουκαλεύτηκε αφού είχει πιει μώλυ (...)· να μην τα πολυλογούμε, σημασία έχει ότι τελικά τα βρήκανε. Γιατί εδώ ο Όμηρος μάς μιλάει για την αρχική αδεξιότητα που ταλαιπωρεί όσους σμίγουνε για πρώτη (και δεύτερη και τρίτη) φορά. Τα έχουνε πει αυτά οι σοφοί: μετά τους 3-4 μήνες καταλαβαίνεις πώς και τι στις ερωτοπραξίες κι ό,τι τις συνοδεύει. Αν είσαι τυχερός. Γι' αυτό λοιπόν κι ο Οδυσσέας το τραινάρισε λίγο, άλλωστε ο επόμενος προορισμός ήταν ο Άδης, που πάντ' άγρυπνος μάς στέκεται τριγύρου κτλ.

Νομίζω ότι δεν ήτανε τόσο επιφανειακή η σχέση τους όσο θέλει να μας πείσει ο μονοθεϊσμός μας στις σχέσεις. Επίσης μού φαίνεται πως χώρισαν σαν φίλοι. Και από εκεί έφυγε γιατί πεθύμησε το σπίτι του ο Οδυσσέας. Στην Κίρκη κουβέντα για την Πηνελόπη.

*

Για την Πηνελόπη δεν θα πούμε τίποτα. Τα είπε ο Τζόυς, ο μισότυφλος Ιρλανδός. Σε ποιαν απευθύνεται όμως ο ποιητής, στη θεά Καλυψώ, στη μάγισσα Κίρκη ή στη σύντροφο Πηνελόπη, όταν της λέει 

Αγάπη σαν την δική σου δεν θα ξαναϋπάρξει και δεν υπάρχει απολύτως κανένας λόγος να ξαναϋπάρξει, ούτε και η δυνατότητα να ξαναϋπάρξει.