Πέμπτη 10 Ιανουαρίου 2008

Η φτώχεια, οι χαρές κι η αποφορά της

A skinny lad with tow hair stringy under a foreignlooking cap was offering her arbutus in a basket. She bought a bunch and pressed her nose in it. May woods melted like sugar against her palate. The whistle blew, gears ground as cars started to pour out of the side streets, the crossing thronged with people. Ellen felt the lad brush against her as he crossed at her side. She shrank away. Through the smell of the arbutus she caught for a second the unwashed smell of his body, the smell of immigrants, of ElIis Island, of crowded tenements. Under all the nickelplated, goldplated streets enameled with May, uneasily she could feel the huddling smell, spreading in dark slow crouching masses like corruption oozing from broken sewers, like a mob.

John Dos Passos, Manhattan Transfer (The Burthen of Nineveh)

Σκέφτομαι αυτό το ποστάκι εδώ και βδομάδες. Για πρώτη φορά, κράτησα και σχετικές σημειώσεις. 'Αχρηστες. Πάμε λοιπόν, κρατώντας στον νου το παραπάνω απόσπασμα, που βρήκα εκ των υστέρων.

Πριν τα Χριστούγεννα πήγα στο τοπικό εκπτωτικό σούπερ μάρκετ να πάρω πέντε πράματα. Είναι εκπτωτικό γιατί εκμεταλλεύεται την ελεύθερη αγορά: φέρνει πολωνικό νεσκαφέ, ολλανδικά δημητριακά, πορτογαλικούς χυμούς, ουγγρική νιβέα, λετονικά ζιλέτ, δανέζικα μπισκότα, ισπανικές γκοφρέτες και ούτω καθεξής. Πήρα τι είχα να πάρω και στάθηκα στην ουρά για το ταμείο και είδα ότι δίπλα στις τσίχλες και τις σοκολάτες και τα παρόμοια είχανε στήσει μια προθήκη με στρινγκάκια προστυχούτσικα για μια λίρα (€1,71) το ένα. Σάρκασα από μέσα μου, ήταν όλα τους το κακό τους το χάλι. Αμέσως όμως ένας άλλος νόμος (που λέει κι ο Απόστολος Παύλος) υπερίσχυσε μέσα μου. Κοίταξα τους άλλους στην ουρά: γεωργιανές νοικοκυρές, ινδούς που αγοράζουνε ρύζι με το τσουβάλι, βούλγαρους μεροκαματιάρηδες, χτίστες από την Ουκρανία. Συνειδητοποίησα ότι ένα τέτοιο χθαμαλό και προορισμένο να ξεφτίσει και να ξεχειλώσει στρινγκάκι μπορεί να χάριζε μια ή δύο νύχτες έκστασης σε κάποια ζευγάρια που πάνω από μια λίρα δε θα είχανε να διαθέσουν για να ζήσουν τ' όνειρο, ή απλώς μια φαντασίωση του συρμού, όπως όλοι μας λαχταρούμε. Ό,τι μου φαινόταν εμένα κωμικό κι ευτελές μπορεί για κάποιους να γινόταν, να έγινε, ερωτική έκπληξη και το κλου ('χάιλαϊτ' το λεν οι νέοι) μιας νύχτας, αφορμή γλυκασμού και αψιάς κλινοπάλης.

Μετά γύρισα σπίτι, έφτιαξα καφέ κι άνοιξα τηλεόραση. Η τηλεόραση τις απογευματινές ώρες είναι πλήρως καλυμμένη από μεξικάνικα εδώ. Δεν εννοώ τσίλι, μπουρίτο, τάκο -- εννοώ σήριαλ. Μαλακίες. Καρικατουρίστικες ερμηνείες (ό,τι φαίνεται κάτω άπό τη μεταγλώττιση), ημίγυμνοι άντρες, μπαλκονάτες γκόμενες με το βυζί απ' έξω (για έναν ήπιο απογευματινό αναμμό). Μετά πάλι ο άλλος νόμος μίλησε μέσα μου. Ποιος είμαι εγώ που θα κρίνω ό,τι δίνει χαρά κι αναψυχή (φτιαγμένο να πασάρει επίφαση ρεαλισμού στις πιο σουρεάλ κι αφηγηματικά αγκυλωμένες πλοκές) στον απλό κοσμάκη; Πόση ενέργεια, πόσα λεφτά, πόσα χρόνια απαιτούνται για να μπορέσεις να χαρείς τον Αντρέι Ρουμπλιόφ (η αγαπημένη μου ταινία); Ούτε μπορώ να υπολογίσω. Ενώ η Φλορισιέντα κι η Καρλότα κι ο Χουάν ο Ντερμπεντέρης κι η Πιπέτα η Παρθένα τι απαιτούν; Τίποτα. Προσφέρουν έλεο και φόβο, διασκέδαση και χαρακτήρες ανέλπιστα οικείους δωρεάν.

Πριν πάρουμε από τον φτωχό, αμόρφωτο και αποκλεισμένο κόσμο τα φτηνιάρικα στρινγκάκια και τα χαζά του σήριαλ, πρέπει να σκεφτούμε καλά αν πραγματικά μπορούμε να του δώσουμε ό,τι χρειάζεται για να χαρεί κάτι καλύτερο, Γιατί είμαι από αυτούς τους αντι-σχετικιστές 'εσσενσιαλιστές' οι οποίοι πιστεύουνε πως όντως υπάρχει κάτι 'καλύτερο'.

Πριν κλείσω, και σε συνάρτηση με το απόσπασμα του Ντος Πάσσος: αρκεί να μείνεις άνιφτος, άπλυτος, αξύριστος, χωρίς αλλαξιές για δυο μέρες -- μόνο και μόνο επειδή αποκλείστηκες σε κάποιο αεροδρόμιο μακριά από τις αλλαξιές σου και από μια ντουζιέρα -- για να νιώσεις τη μυρωδιά του ξένου να αναδίδεται από το σώμα σου. Για να σιχαθείς εσύ ο ίδιος τον εαυτό σου, για να αισθανθείς αναξιοπρεπής και καχύποπτος απέναντι στον ίδιο τον εαυτό σου ενώ στέκεσαι στην ουρά του transfer desk, καθώς η αποφορά κι η απλυσιά του πρόσφυγα, του κουρελή, του μετανάστη διαχέεται από πάνω σου ανεξέλεγκτη και ποτίζει τα ρούχα σου. Για να μυρίσεις όπως μυρίζει όποιος αφήνει πίσω του ένα σπίτι για να βρει ένα μέλλον -- κι ας είσαι απλώς τράνζιτ εσύ, με το ωραίο σου διαμέρισμα για τελικό προορισμό.

GatheRate

11 σχόλια:

  1. Αδυνατώ να καταλάβω τι κακό υπάρχει σε φτηνά στρινγκάκια της μίας λίρας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ίσως αυτός ο κόσμος(μια σκέψη κάνω) να είχε κάτι φτηνό και καλύτερο πριν θεωρηθεί καλή αγορά για τα στριγκάκια και την Πιπέτα.
    Ίσως να είχε διασκέδαση φτιαγμένη από αυτόν γι αυτόν (και όχι από κάποιον ματσωμένο ανθυποπαραγωγό στην άλλη άκρη του κόσμου): Καραγκιόζη, Punch & Judy, λαϊκά, δημοτικά, μπλουζ, ταγκό, φλαμένκο και ό,τι, τέλος πάντων, σκαρφίζονταν τα φτωχαδάκια ανά τον κόσμο για να ξεχνάνε τις πίκρες τους.
    Δεν θέλω να το παίξω "κακούργα παγκοσμιοποίηση" ή κάτι τέτοιο. Μιλάω, όμως, για πράγματα που μια κοινωνία φτιάχνει μόνη της και είναι αυτά που είναι -συχνά σπουδαία- και όχι φτηνιάρικη μίμηση των "πλούσιων" αντίστοιχων.
    [Κατά τ'άλλα: όντως, το φτηνό στρινγκάκι το σκίζεις χωρίς τύψεις και γκρίνιες. Έχει το ρόλο του!]

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Spectatores, plaudite. Έξοχο, αγαπητέ Σραόσα. Πάντα τέτοια!

    Λεπτομέρεια: αυτό που είπατε για τον Αντρέι Ρουμπλιόφ σάς έχω ξανακούσει να το λέτε, νομίζω, στο ωραίο σας διαμέρισμα στην Παλλουριώτισσα, εκεί γύρω στο 2002-2003. Κάνω λάθος; Μήπως πάλι σας μπερδεύω με άλλον;

    Έρρωσθε

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. @j95: Τα συγκεκριμένα, με πλαστικό τον χωριστροκαβαλητή και υφασμένα από κινέζικες (;) μισοτοξικές συνθετικές ίνες μάλλον ένα συγκαμματάκι το λιγότερο θα το προκαλούσαν (έπρεπε να τα είχα βγάλει φωτό). Βεβαίως, το στρινγκάκι, και ποιότητος να είναι, τα έχει τα ρίσκα του, όσο να 'ναι...

    @aerosol: Αυτό που λέτε το σκέφτομαι και με προβληματίζει.

    @τιπούκειτο: Εσείς με μπερδέψατε, λατινόφωνε. Το "2002-2003" όντως είχα ένα ωραίο διαμέρισμα, όμως όχι στην Παλλουριώτισσα. Και γιατί να με μπερδέψετε "πάλι"; Με έχετε ξαναμπερδέψει;

    Η υπόθεση σηκώνει τσίπ'ρο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Ε ναι, σας έχω ξαναματαμπερδέψει, αγαπητέ Σραόσα, καθόσον είμαι και απρόσεχτος. Ρίξτε μια ματιά στα σχόλια του ανώνυμου μελαχρινού κούκλου στο ποστάκι σας με ημερ. 17.10.07 και τίτλο tabula rasa (ώστε και υμείς λατινόφωνος, αγαπητέ;).

    Του τσίπρου είναι πάντοτε ευπρόσδεκτον: υποψιάζομαι ότι μαντέψατε τη θεσσαλική μου καταγωγή. Τόσα χρόνια στην Κύπρο όμως δεν μυηθήκατε ακόμη στη ζιβανία;

    Το ωραίο διαμέρισμά σας μπορεί να ήτανε και στον Λυκαβηττό (της Λευκωσίας), δεν ενθυμούμαι καλώς, διότι μία και μόνη φορά είχα την τιμή να εισέλθω στο άδυτόν σας. Αλλά και πάλι μπορεί να σας μπερδεύω με άλλον. Μήπως κυκλοφορείτε στο μπλογκιστάν και με το πραγματικό σας όνομα; Δώστε μας, καλέ, ένα χιντ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. τιπούκειτε, όλες (σχεδόν) οι ερωτήσεις απαντιούνται από ιμέιλ, το οποίο θα βρείτε στο προφίλ μου. Μέχρι τότε, φάτε μια κυριακάτικη τηγανίτα με σιρόπι σφενταμιάς (μμμμ) και για μένα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Και να θέλουμε εμείς να τα αντικαταστήσουμε, χλωμό το κόβω να γίνεται...

    "Give me [...] your huddled masses, yearning to breathe free", γράφει κάπου στο εσωτερικό του βάθρου του αγάλματος της ελευθερίας - αναρωτιέμαι αν αργότερα που έγινε δεξιός ο Dos Passos ανέπτυξε και μια ανάλογα ευαίσθητη μύτη.

    Θα παρατηρήσω επίσης ότι η λαϊκή κουλτούρα απέχει από το να είναι τόσο ευκρινώς διαχωρισμένh από την "υψηλή", τουλάχιστον στην πρώιμη νεοτερική περίοδο του Καραγκιόζη και των Punch and Judy shows. Θα σας θυμίσω ως παράδειγμα τα chapbooks και τη λεγόμενη bibliotheque bleue, τεράστιες εκδοτικές επιτυχίες της δεκάρας που πουλούσαν ανά την Ευρώπη διάφοροι πλανόδιοι πωλητές. Εδώ έχετε ένα μέσο εν τη γενέσει του (την τυπογραφία) που δεν ανήκει στη λαϊκή κουλτούρα, τους τίτλους και τα θέματα δεν τα αποφασίζουν οι χωρικοί του Λανγκεντόκ κι έτσι μαζί ενδεχομένως με την κοκκινοσκουφίτσα διαβάζουν και τα παραμύθια του αιρεσιάρχη Λούθηρου και γίνονται ουγενότοι. Με άλλα λόγια, η εκάστοτε κουλτούρα διαχέεται, δεν παραμένει στεγανή, λαϊκή από λαϊκούς για λαϊκούς, λόγια από λόγιους για λόγιους.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Έχετε δίκιο, rakasha, και με βάζετε σε σκέψεις! Ομολογουμένως δεν είχα στο νου μου μια κουλτούρα σε σταγανά, παρθενογεννημένη ή με οποιαδήποτε ταξική "καθαρότητα".
    Οι ζυμώσεις και η εξέλιξή τους, όμως, προέρχονταν και από τους "κάτω" και από τους "πάνω" -και από επιδράσεις από άλλα κράτη και λαούς. Πάντως δεν υπήρχαν έτοιμες δομές που με ταχύτητα παρασκεύαζαν μαζικό προϊόν προς κατανάλωση στην άλλη άκρη του κόσμου. Υπήρχε χρόνος για διάλογο (ας πούμε) των διαφορετικών επιροών. Και οι κοινωνίες συνδημιουργούσαν τα αμαλγάματα που τους ταίριαζαν.
    Δεν ξέρω πως ακούγονται τα παραπάνω. Δεν είναι σαφή στο μυαλό μου αλλά πιστεύω πως δείχνουν σημαντικές διαφορές της λαϊκής κουλτούρας του τοτε και του τώρα.
    Θα χαρώ αν τις εντοπίσετε (ή τις ανατρέψετε!) καλύτερα από εμένα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. ειλικρινές / μπράβο
    όσο για την αίσθηση του ξένου, δεν χρειάζεται απλυσιά
    ένα καλό (μη βισματικό) φανταρικό αρκεί για να γίνουν εφιάλτης τα ταξίδια από και προς τη μονάδα(λόγω στολής) αλλά και τα καλοκαιρινά μπάνια (το γνωστό μαύρισμα του φαντάρου: τριγωνάκι εβένινο στο στέρνο και δερμάτινο μανίκι σκιά στα χέρια). Βιώνεις το βλέμμα, αισθάνεσαι το τράνζιτο στο ίδιο το κορμί.
    Το περίεργο είναι το ότι περισσότερο σε κοιτούν όσοι κάποτε υπήρξαν στη θέση σου. Μωρόν το γένος των ανθρώπων;
    τεσπα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. @aerosol: Περισσότερος χρόνος και χώρος για διάλογο μεταξύ των διαφόρων επιπέδων της κουλτούρας υπήρχε σίγουρα, έχεις δίκιο. Είναι μια περίπλοκη (και γι' αυτό ωραία ιστορία), από εκείνα τα ποστάκια που διαρκώς έχει κανείς στο μυαλό του να γράψει και τ' αφήνει για αργότερα...

    Σε ένα σχετικό ζήτημα, ιδού η "κατοικία των φτωχών" - κατά την "κατοικία των θεών" του Αστερίξ :p
    http://www.tanea.gr/ColumnCategory.aspx?d=20080115&nid=7179919&sn=&spid=877

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Teodor Adorno
    τέχνη και μαζική κουλτούρα, παρ εξαμπλ....
    αχαααχα ''το στρινγκάκι το έχει το ρίσκο του''....
    θυμήθηκα ένα παλικάρι, ψηλό και αρρενωπό, που τη δεκαετία του 80 σ'ένα εσωρουχάδικο που ήμουν με τη μάνα μου, είχε πει για ένα στρινγκάκι ή μικρό δαντελένιο βρακί το απίθανο ''α είναι πολύ μικρό σε έκταση και η δαντέλα λίγη, θα μου φαίνεται όλη η τρίχα'' πάγωσαν οι πελάτες και η πωλήτρια έμεινε κάγκελο καθώς νόμιζε ότι έπαιρνε δώρο!
    η αποτρίχωση δεν ήταν ακόμα της μόδας :)!

    ΑπάντησηΔιαγραφή