Οι δάσκαλοι της ισορροπίας

στον Χρήστο Μαράκο

 

Κάποιοι γράφουνε με προθυμία ποίηση γιατί θεωρούν ότι η ποίηση είναι εύκολη υπόθεση: ξεμπερδεύεις με λίγους στίχους και δεν χρειάζεται να γεμίζεις σελίδες, παρά μόνον να τις διακοσμείς με μισή παράγραφο από αράδες που σπας αυθαιρετα στη μέση, όπως τα μακαρόνια οι γιαγιάδες. Αρκεί να διανθίζεις τους στίχους σου με καλολογία και μια-δυο σπάνιες λέξεις -- όχι πιο πολλές, για να μην αποξενώνεται ο αναγνώστης.

Άλλοι γράφουνε πεζογραφία ακριβώς επειδή η πεζογραφία είναι εύκολη υπόθεση: λες μια ιστορία και δεν χρειάζεται να βασανίζεις κάθε λέξη, κάθε φράση, κάθε πρόταση. Αρκεί να υπάρχει ρυθμός και να μιλάς για κάτι που αγγίζει τους ανθρώπους, όπως ο απλοειδής έρωτας, η γλυκειά ειρκτή της οικογένειας και η παραμυθία της παράδοσης -- χωρίς όμως να γίνεσαι δοκίμιο κι εγκυκλοπαίδεια.

Και οι μεν και οι δε σκουπίδια γράφουν. Το μυστικό βρίσκεται στην ισορροπία: μεταξύ επιγραμματικότητας και ρυθμού. Η ισορροπία επιτυγχάνεται κάπου μεταξύ επιτήδευσης και οικειότητας, στον χώρο όπου αυτο που ξέρεις κι εκείνο που δεν περιμένεις κι αυτό που θα σε μετακινήσει θα διαπλεχθούν και θα συστραφούν, ώστε να σε αφήσουν σαν αναγνώστη κάπου όπου είσαι παλιός γνώριμος αλλά όπου δεν θυμάσαι το τοπίο και το σκηνικό να είναι ακριβώς έτσι -- όπως στα συναρπαστικότερα όνειρά μας.

Έβλεπα βίντεο κλιπ από τη δεκαετία του '80. Τότε που ο κόσμος, λέει η Ζ., ξόδευε λεφτά για να γυρίσει σωστά και με βαρβάτο σκηνοθέτη ένα βίντεο στη Βολιβία ή στην έρημο της Αυστραλίας αλλά δεν τον πολυένοιαζε εάν ο σταρ που τραγουδούσε είχε καμμιά τρίχα αδέσποτη ή πόρους που δεν κάλυπτε το μεϊκάπ. Τότε που γυριζόντουσαν πολιτικότατα βίντεο κλιπ, ανοιχτά queer βίντεο κλιπ και όταν η Τίνα Τέρνερ περπάταγε με τις πουτάνες της Νέας Υόρκης, ενώ ο Πρινς το '92 έτριβε το μικρόφωνο στον κώλο του χωρίς να τον νοιάζει αν πέσουν οι πωλήσεις. Σε αυτό, ακόμα και τα ξεφτιλισμένα έιτιζ είναι μπροστά από εμάς.

Εμείς πια θεωρούμε ισορροπία να στήνουμε το υπομόχλιο κάτω απο το σημείο που ισαπέχει από τα δύο άκρα. Βεβαίως πρώτα φροντίζουμε να επινοήσουμε δύο άκρα, μετράμε τη μεταξύ τους απόσταση, διαιρούμε διά 2 και αυτό είναι. Άλλωστε, "η πόλωση και τα αντιθετικά ζεύγη είναι πάντα η εύκολη λύση: ερμηνεύεις κάτι ψάχνοντας να βρεις το αντίθετό του και, αν δεν υπάρχει, το επινοείς. Όμως, από τη στιγμή που κάτι διαθέτει το αντίθετό του, μπορείς να υποκριθείς ότι έχεις εξουδετερώσει αυτό το κάτι, μέσω συμψηφισμού, αφού δύο αντίρροπα διανύσματα αλληλοεξουδετερώνονται. Βεβαίως η άσκηση αυτή αποτελεί σοφιστεία, αφού στον πραγματικό κόσμο των επιχειρημάτων και του Πολιτικού τα διανύσματα δεν είναι ούτε αντίρροπα ούτε ισομεγέθη."

Τα διανύσματα δεν είναι ούτε αντίρροπα, ούτε ισομεγέθη. Άλλο το βάρος και οι δυνάμεις από τη μια πλευρά, άρα και το μήκος του διανύσματος, άλλο από την άλλη. Επίπλέον, δεν είναι όλα τα διανύσματα αντίρροπα, αφού υπάρχουν και άλλες γωνίες πέραν από αυτές των 180 μοιρών. Υπάρχουνε κι άλλες διαστάσεις πέρα από τις δύο: ο κόσμος δεν είναι μοντέλο απλό, ο κόσμος είναι δάσος.

Η ισορροπία είναι πολύ σπουδαία υπόθεση αλλά και πολύ δύσκολη. Και κάθε ισορροπία είναι ασταθής και φευγαλέα. Το ζήτημα δεν είναι να στήσει κανείς μια ζωή, ένα έργο ή ένα κείμενο σαν πυραμίδα ή σαν τον πύργο του Άιφελ, με μια βάση πελώρια να υποστηρίζει μια κορυφή σημειακή. Αυτό είναι τόσο εύκολο, που γίνεται ευτελές. Κι ισορροπία δεν υπάρχει στην ευτέλεια.

Το θέμα είναι να είσαι και να μην είσαι, να μιλάς και να μη φαίνεται πως μιλάς εσύ, να δείχνεις κάτι και να μοιάζει ότι το πράγμα φαίνεται από μόνο του. Να αισθάνεται κάποιος ότι λες και δείχνεις όσα σκέφτεται και όσα νιώθει, ενώ τα σκέφτεται και τα νιώθει μόνο και μόνο επειδή εσύ του τα είπες και του τα έδειξες.

Ισορροπία έχεις επιτύχει όταν τέρπεις χωρίς να μαρτυρείς την πρόθεσή σου να τέρψεις, όταν δεν συγχέεις αλλά και δεν ορίζεις, άμα ξέρεις να παίρνεις στα σοβαρά ό,τι κάνεις κι ό,τι φτιάχνεις και ό,τι θες, αλλά όχι τον εαυτό σου. Ισορροπείς όταν πια βλέπεις να συστρέφονται τα πράγματα και να συναντούν τον εαυτό τους χωρίς να νιώθει ίλιγγο ή αγανάκτηση όποιος τα ιχνηλατεί.

Ισορροπία τέλος σημαίνει να θυμάσαι ότι η αφοσίωση δεν προϋποθέτει αποκλειστικότητα και ότι η θέρμη δεν συνεπάγεται φανατισμό και μονομέρεια. Μπορεί να είσαι της γης αλάτι ή μπορεί να βάζεις αλάτι όπου χρειάζεται, αλλά σκοπός σου δεν είναι να λυσσάξει ο άλλος παρά να μη σαπίσει. Ισορροπία θα πει να μην είσαι πολυθεϊστής και τσαπατσούλης αλλά και να μην αφήσεις το ξυράφι του Όκκαμ να σου ξυρίσει τα αυτιά. Η ισορροπία εξυπακούει όχι την αταραξία ή την απαθή ακινησία, αλλά την ταχυδακτυλουργικά γρήγορη και χειρουργικά ακριβή κίνηση.

Δεν μπορώ να το θέσω καλύτερα από έναν σπουδαίο δάσκαλο.