Η ανθρώπινη φύση και οι κομμώτριες

Πολλοί  φρικάρουν με την επίκληση της ανθρώπινης φύσης. Βεβαίως, ό,τι κι αν λένε κάτι Γάλλοι ή οι ορθόδοξοι εμπειριστές, ανθρώπινη φύση υπάρχει: όπως από τον λαιμό και κάτω, έτσι και από τον λαιμό και πάνω. Οι άνθρωποι έχουμε δυο χέρια με πέντε δάχτυλα το καθένα και δεν έχουμε ουρά, επίσης έχουμε Θεωρία του Νου, γλώσσα, κοινωνική οργάνωση, ικανότητα για κουλτούρα κτλ.

Το βασικό επιχείρημα κατά της ανθρώπινης φύσης, είτε ρητά είτε υπόρρητα, είναι βεβαίως βαθιά πολιτικό και ηθικό: από τον καιρό των αρχαίων Ελλήνων, η επίκληση στο φύσει υπήρξε η αιτολόγηση κάθε λογής status quo ή ετεροκαθορισμών: κάποιοι (άλλοι) είναι φύσει δούλοι, ο άνθρωπος φύσει θρησκεύει, οι άνθρωποι συναθροισμένοι τείνουν να συμπεριφέρονται ως αγέλη (σκύλων), οι γυναίκες είναι φύσει κουτσομπόλες κτλ.

Κάθε κοινωνικός ρόλος και στερεότυπο που επικαλείται την ανθρώπινη φύση διαψεύδεται εύκολα με την ελάχιστη αναδίφηση της ιστορίας και της ανθρωπολογίας. Δίπλα στους φύσει πολεμοχαρείς αγρίους υπάρχουν φύσει συνεργατικοί φιλήσυχοι "ευγενείς άγριοι". Δίπλα στην φυσική αποστολή της γυναίκας ως μάνας υπάρχουν οι ταμένες παρθένες των θρησκειών και οι αντρογυναίκες της Αλβανίας και οι ελεύθερες κι άτεκνες γυναίκες της (μετα)νεωτερικότητας. Αθεΐα και θρησκοληψία και όλα τα ενδιάμεσα συνυπάρχουν από καταβολής ανθρώπων. Τροφοσυλλέκτες και νεοϋορκέζοι, εργάτες του Μάντσεστερ και φεουδάρχες, κλαν και πυρηνικές-μονογονεϊκές οικογένειες, από δυο έως πέντε γένη, μητριαρχία και πατριαρχία...

Όλα τα παραπάνω, και πολύ περισσότερα, εμπίπτουν μέσα στην ανθρώπινη φύση. Όπως και αυτό που λέμε ελεύθερη βούληση, βεβαίως.

Εννοείται ότι η πλάνη πως οι κανόνες ετεροκαθορισμού μιας κοινωνίας ανάγονται άμεσα και αδιαμεσολάβητα στην ανθρώπινη φύση ζει και βασιλεύει. Οι νεοφιλελεύθεροι, οι φασίστες, οι evolutionary psychologists, οι ορθόδοξοι μαρξιστές θεωρούν ότι οι ανθρώπινη φύση καθορίζει μονοσήμαντα αυτή ή την άλλη συμπεριφορά. Αναρωτιέμαι τι θα σκέφτονταν οι τροφοσυλλέκτες για την ανθρώπινη φύση, που στο κάτω κάτω ακολουθούν ένα μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης που υπήρξε χωρίς εναλλακτικές για εννιά-δέκα φορές περισσότερο από όσο διαρκεί το σετ "Γεωργική Επανάσταση συν Κράτος".

Κι εδώ βρίσκεται το δράμα όσων μελετούν την ανθρώπινη φύση. Ξέρουμε π.χ. κάποια βασικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης νόησης, όπως η προτεραιότητα που δίνουμε στα αντικείμενα (E. Spelke) ή πώς μετράμε (S. Dehaene), ενώ ενδιαφέροντα πράγματα ανακαλύπτονται για το πώς λειτουργούν οι ηθικοί συλλογισμοί μας (T. Fitch). Και πρόκειται για πολύτιμα ευρήματα και παράθυρα που ανοίγονται στην ανθρώπινη φύση. Παράλληλα, έχεις από δίπλα όλες αυτές τις κουβέντες του καφενέ, μεταμφιεσμένες σε επιστήμη, για τις τεράστιες (λέει) διαφορές των φύλων σε ζητήματα νόησης και γλώσσας ή για την αναγωγή της κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης των λευκών των ΗΠΑ επί Αϊζενχάουερ στο πώς ζούσαν οι πρόγονοί μας στην αφρικανική σαβάνα. Τα just so stories επανέρχονται, τα φύσει βαφτίζονται "DNA" και οι διαφορές γονότυπου και φαινότυπου πάνε για βρούβες.

Η αντίληψη πως η ανθρώπινη φύση καθορίζει συμπεριφορές καταλεπτώς και ντετερμινιστικά είναι λοιπόν απλοϊκή αλλά και πολιτικά επωφελέστατη για τις ελίτ. Η παρανόηση της ανθρώπινης φύσης, όχι ως πεδίου επιλογών αλλά ως σημείων πάκτωσης διαποτίζει και το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Ίσως και λόγω της μεροληψίας υπέρ της λογιοσύνης και της μάθησης (σοφοί δεν ήταν οι αρχαίοι ημών;), το σχολείο λειτουργεί με τη σιωπηρή παραδοχή ότι εκ φύσεως ο άνθρωπος προτιμάει την πνευματική εργασία ή, έστω, μια εκδοχή πνευματικής εργασίας. Κι έτσι, το εκπαιδευτικό σύστημα είναι προσανατολισμένο προς αυτού του τύπου της δουλειές όσον αφορά την επαγγελματική αποκατάσταση του μαθητή. Χαρακτηριστικά: όταν ήμουν υποψήφιος, οι περισσότερες πανεπιστημιακές σχολές έβγαζαν καθηγητές Μέσης, τελικά. Ακόμα χαρακτηριστικότερα: "αφού δεν τα παίρνει τα γράμματα, στειλ' τον / την να μάθει μια τέχνη".

Εγώ πάντως γνώρισα ηλεκτρολόγους που λατρεύουν τη δουλειά τους (είχα τον νου μου γιατί κι εμένα μου αρέσει να μπλέκομαι με τα ηλεκτρολογικά), κομμώτριες που ξέρουν ότι κάνουν τέχνη και ότι έχουνε τη σπάνια τύχη να δουν αμέσως τα αποτελέσματα των προσπαθειών τους, εργάτες δήμων που μαζεύουνε σκουπίδια 3 και 4 μαζί και γουστάρουν που γυρίζουνε νυχτιάτικα στους άδειους δρόμους με το φωτισμένο σκουπιδιάρικο, λογιστές που παθιάζονται με αυτό που κάνουν, ευτυχισμένες πόρνες, κορνιζάδες που ξέρουν ότι στο κατάλληλο κάδρο ακόμα και το παιδάκι με το κερί  θα δείξει (και θα σου το φτιάξουν). Θα μου πείτε, είναι αυτές δουλειές για να τις κάνεις καιρό; Η αντερώτησή μου είναι αν έχετε δουλέψει σε γραφείο για πάνω από δέκα χρόνια σερί.

Χάρη στην ανθρώπινη φύση, η σκέψη και η νόηση δε θα ελεγχθούν ποτέ α λα 1984. Χάρη στην ανθρώπινη φύση, άμα δώσεις στον Ιησουίτη ή στον Λένιν ή στο ελληνικό σχολείο ένα παιδί από τα γεννοφάσκιά του, δε θα καταφέρει οπωσδήποτε να το κάνει γκάγκα. Χάρη στην ανθρώπινη φύση, η φυλακή της μαζικής κουλτούρας και της προπαγάνδας είναι όλο τρύπες, ανοίγματα και τουνελάκια διαφυγής.