Η ελευθερία ως προϋπόθεση

Make my boy realize that, at the side of the everlasting "why", there is a "yes". And a "yes" and a "yes"! -- 'A Room with a View'

Εντάξει, όταν υποσχέθηκα ότι θα γράψω για το σεξ, το εννοούσα φιλολογικώς, ας πούμε. Άλλωστε υπάρχουν αρμοδιότεροι, πιο πεπειραμένοι και πιο ταλαντούχοι από μένα, άντρες και γυναίκες, για να γράψουνε για το θέμα.

Θα γράψω λοιπόν με αφορμή το ότι προχτές τελείωσα επιτέλους τον ανθολογημένο Μεγάλο Ανατολικό. Πραγματικά μυθιστόρημα-ποταμός. Δε θα ξαναμιλήσω για όσα έγραψα στην προηγούμενη ανάρτηση: την ουτοπική πολιτική ιδεολογία του μυθιστορήματος, τον διδακτικό-προγραμματικό του χαρακτήρα, την επαναληπτικότητά του, το ότι θα μπορούσε να γίνει για την ελληνική ερωτογραφία ένας Σολωμός, ένα έργο με το οποίο θα μπορούσε να ανοίξει διάλογο κάθε Έλληνας και Ελληνίδα ερωτογράφος (κλέφτε τον, παιδιά, κλέφτε τον ανελέητα κι ανερυθρίαστα!), αντί να μιμούνται γοτθιές και γαλλικές τσόντες ή να αφηγούνται μεταλυκειακές φαντασιώσεις.

Ο Μεγάλος Ανατολικός είναι μια μεγάλη κιβωτός στην οποία ο Εμπειρίκος φόρτωσε όλα του τα ινδάλματα, πολλά διαβάσματά του, πολλούς καημούς του, όλες του τις ιδέες ως ψυχαναλυτής, ως ποιητής κι ως άνθρωπος, τον ίδιο τον εαυτό του, τις φαντασιώσεις του και -- σημαντικό αυτό -- όλη του την ποίηση. Το βιβλίο περιέχει πανέμορφα κομμάτια, κομμάτια για σχολικά βιβλία: που μπορούνε να σε εκπαιδεύσουνε στο τι είναι λογοτεχνία και γιατί ασχολούμαστε με αυτή την ιδιότροπη απόλαυση. Λόγου χάρη, το κεφ. 96 περιέχει μια ονειρεμένη και ονειρική περιήγηση της Άνδρου των παιδικών χρόνων του Εμπειρίκου. Έχεις κομμάτια που κάνουνε κομψό παστίς των γαλλικών μυθιστορημάτων που μεταφράζονταν σωρηδόν στην καθαρεύουσα, διαμορφώνοντας τη γλώσσα και την αφήγησή μας -- κι όχι μόνο σε λογοτεχνικό επίπεδο. Έχεις μακροσκελή παραθέματα και φευγαλέους υπαινιγμούς. Έχεις επίμονα μοτίβα (τον παφλασμό των κυμάτων λ.χ.) και στιγμιαίες μαρμαρυγές. Πραγματικό έργο ζωής ο Μέγας Ανατολικός, από αυτήν την άποψη.

Υπάρχει πολύ σπέρμα σε από το βιβλίο αλλά και πολλές λεπτές διακρίσεις, σχεδόν σοφές. Υπάρχει πολλή ελευθεριότητα αλλά και τρυφερότητα και πόνος, και βάσανο. Βρίσκεις άφθονη μεγαλοστομία και τολστοϊανά οράματα μα και ποίηση συγκλονιστική.

Ποίηση όχι μόνον υψηλή: του ωκεανού, του Πανός, του έρωτα, των μηχανών και του κύτους του πλοίου, της Ουτοπίας. Υπάρχει άφθονη γλωσσική τσαχπινιά στον Μεγάλο Ανατολικό, σχεδόν όσες και λαγνουργίες. Ανάκραση δημοτικής και καθαρευούσης, ποιητικά και με ίμερο. Το κεφάλαιο 54 από την αρχή έως το τέλος (όπου κι ένα "εις την άκραν της σφυζούσης αφαντάστως πούτσης του"), το τσαχπίνικο "συμπαθής ψωλοτρομπάρισσα" στο 39, κάτι "χονδρομπουρνέλλα" στο 45, η πληροφορία στο 40 ότι η "γαμική διαδρομή" λέγεται και "γαμιά" (κατά το "χεριά" κτλ.), μνημειώδεις διατυπώσεις όπως η "τέτοια λόγια ερωτικά, της τρυφερότητος και της καύλας" στο 68. Εύστοχα σύνθετα σαν το "γαμοπαρμένος" στο κεφάλαιο 41· κάτι σαν το "καρδιοσπαράχτρα θλίψη" στο 53, κι αχ αν την έχει πει καλύτερα κανείς τους τη θλίψη ποτέ.

Ο Μέγας Ανατολικός θα έπρεπε να είναι η αρχή, θα έπρεπε να γίνει η αρχή. Η αρχή για "να συζητάμε τα κορμιά μας και τα λάγνα έργα τους όχι γιατί μας έχει κόψει η καύλα τα γόνατα και γιατί είμαστε λιγούρια και μπακούρια και αγάμητες, παρά γιατί πρέπει να συζητιούνται και αυτά στη δημόσια σφαίρα". Η αρχή για να αρχίσουμε να γδέρνουμε το σκληρό βερνίκι της καταπίεσης, έστω στα ερωτικά μας, έστω και λίγο, που κάνουν τον Άρη Μαραγκόπουλο να παραπονιέται δικαιολογημένα στον πρόλογο ενός μυθιστορήματός του (δε θυμάμαι ποιου) ότι δεν μπορείς να γράψεις για τον έρωτα όταν απευθύνεσαι σε ελληνικό λογοτεχνικό κοινό. Ακόμα χειρότερα: το σκληρό βερνίκι της καταπίεσης, εξαιτίας του οποίου στο φουτουριστικά αριθμημένο 2012, όπως γράφει εδώ,

"Την αυτοδιάθεση του κορμιού σου την [βαφτίζουν] πουτανιά", παρότι "τίποτα άλλο στον έρωτα που τόσο προφασίζονται δεν είναι ηθικό πέρα απο τα γυμνά σώματα που αδυνατούν να κρύψουν την αλήθεια... [...] Οι ώρες, οι μέρες, οι μήνες ή τα χρόνια που περνάμε με τους ανθρώπους που επιλέγουμε να ξαπλώσουμε δίπλα τους είναι το δώρο που κάνουμε ο ένας στον άλλον."

Όχι,  δεν πιστεύω καθόλου στις πρακτικές χρήσεις και στη χρησιμότητα της λογοτεχνίας, στους πλεχανοφικούς και σταλινικούς (του αποδίδονται έργα γλωσσολογίας και θεωρίας λογοτεχνίας) συσχετισμούς κοινωνίας και τέχνης του λόγου. Αλλά ο Εμπειρίκος ξεκάθαρα γράφει, συν τοις άλλοις, και ένα ογκώδες μανιφέστο. Εν πολλοίς ξεπερασμένο: συμβαίνει αυτό με τα μανιφέστα. Αλλά, όπως και με άλλα μανιφέστα, ο Μέγας Ανατολικός είναι φορέας μεγάλων αληθειών και μεγαλύτερων αναγκών, της εξής μίας: της ανάγκης για ολόπλευρη κι ολόψυχη ελευθερία.