Τετάρτη 2 Οκτωβρίου 2013

Έκθεση ιδεών

Το έτος είναι 1988. Ένα γειτονόπουλο μεγαλύτερό μου, που αργότερα έγινε νομικός (μαθαίνω ότι τώρα είναι δεσπότης ή πάει για δεσπότης), μου εξηγεί τη θεωρία του πέταλου: η άκρα δεξιά και η άκρα αριστερά είναι πολύ κοντά. Θυμάμαι ότι τότε μου είχε κάνει εντύπωση αυτή η ιδέα και μου είχε φανεί παράλογη: η άκρα δεξιά ήταν οι φασίστες που σκότωναν τον κόσμο και ήθελαν να φτιάξουν "ολοκληρωτικό καθεστώς" (που έλεγε ο μπαμπάς), ενώ η άκρα αριστερά είναι κάτι μουσάτοι με αμπέχωνα που μιλάνε συνέχεια για διαλεχτικό προτσές και στρουχτούρες και κολλάν αφίσες στα Εξάρχεια (θυμάμαι πώς γυάλιζε η φρέσκια κόλλα). Αυτά τα 1988.

Αργότερα, ένας μεγαλύτερος συμμαθητής μού εξήγησε τη θεωρία του εκκρεμούς: όσο πιο πολύ ταλαντώνεται προς τα αριστερά μια κοινωνία, τόσο πιο πολύ στα δεξιά θα επιστρέψει. Σαν εκκρεμές. Αυτά το 1990.

Γενιές Ελλήνων έχουμε μεγαλώσει με εκθέσεις ιδεών, με τις απλοϊκές ψευτοδιαλεκτικές αναλύσεις του Ευάγγελου Παπανούτσου. Έχουμε ντρεσαριστεί να σκεφτόμαστε επιφανειακά, σα φοιτητές της Σορβόννης επί σχολαστικισμού: με ναι μεν άλλα, με δράση και αντίδραση, με υπέρ και κατά, με cui prodest, με όπως το βλέπει κανείς. Έχουμε εκπαιδευτεί να θεωρούμε την κριτική 'στείρο αρνητισμό' και τον σχετικισμό μετριοπάθεια. Έχουμε μάθει να σκεφτόμαστε όχι εκτός κοινωνικών συμφραζομένων αλλά με όρους και κοινωνικά συμφραζόμενα παρισινού αστού άντρα το 1962 που αναστοχάζεται τη μοιχεία και που σχεδιάζει να ζητήσει προαγωγή.

Μέσα από την Έκθεση έχουμε συνηθίσει να αναγνωρίζουμε μόνο μία ουσιώδη σύγκρουση στην ανθρώπινη Ιστορία: εκείνη μεταξύ ευδαιμονισμού, καταναλωτισμού, υλισμού από τη μια και Αξιών από την άλλη. Αυτό που η ύλη της Έκθεσης θεωρούσε κοινή λογική είναι υπεράνω επιστήμης, κριτικής: το δοκίμιο είναι πάνω από το επιστημονικό άρθρο, το χρονογράφημα μπορεί να περιχαρακώσει, να 'ψυχολογήσει' και να εκτονώσει το έργο τέχνης. Η Έκθεση δίδασκε ως άχρονες και διαχρονικές τις πρόσκαιρες αξίες μιας χούφτας γραφιάδων συναθροισμένων γύρω από τη Ζωή, τον Παρνασσό, την ΕΡΕ, την Ευθύνη, τη ΧΑΝ και τη Νέα Εστία.

Η πολιτική θεωρία της Έκθεσης είναι αυτή καθαυτή η επίμονη μεσότητα, η μεσότητα του Προκρούστη: συμβιβασμός χωρίς δικαιοσύνη, πατριωτισμός χωρίς κριτική, κοινωνική ειρήνη χωρίς αντικουλτούρα, δημοκρατία χωρίς ελευθερίες, δικαιώματα και υποχρεώσεις ανάμεσα στις οποίες δεν περιλαμβάνεται η προάσπιση των δικαιωμάτων.

Η ηθική της Έκθεσης είναι η συμμόρφωση και η υποταγή των νέων α λα Ηθικά Νικομάχεια, όπως τα ερμηνεύει ο Ράσελ:
This book (Nicomachean Ethics) appeals to the respectable middle-aged, and has been used by them, especially since the seventeenth century, to repress the ardours and enthusiasms of the young. But to a man with any depth of feeling it cannot but be repulsive.
Στον κόσμο που τροφοδοτεί την Έκθεση με έργα Παπανούτσου και Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου, ενίοτε και Β. Φίλια για ξεκάρφωμα, η αριστοτέλεια ηθική είναι εμπλουτισμένη με τη φιλανθρωπία και τη χριστιανική αγάπη αραιωμένες μέσα στο πρόταγμα να είσαι αδέκαστος σε βαθμό που καθίστανται βουδιστική συμπόνοια. Να βοηθήσω χωρίς να αναμειχθώ, χωρίς να μεροληπτήσω. Να συνεισφέρω χωρίς να παρέμβω, σχεδόν με αναχωρητισμό. Να θυμάμαι ότι μια κακή ειρήνη είναι καλύτερη από έναν καλό πόλεμο, εκτός και εάν ο πόλεμος είναι εθνικοαπελευθερωτικός. Ο έρωτας είναι ιδανικό που τροφοδοτεί την ποίηση ώσπου να γίνει γάμος κι οικογένεια, άρα κι αυτός 'διαχρονική' αξία.

Η λύση για όλα στον κόσμο της έκθεσης είναι η παιδεία: η Έκθεση υπάρχει και αρθρώνεται στον κόσμο του αχαλίνωτου εμπειρισμού και τρέφεται από το δόγμα του μπιχεβιορισμού. Με άλλα λόγια, η λύση για όλα στον κόσμο της έκθεσης είναι η προπαγάνδα.

Το 2013 διαβάζουμε παντού εκθέσεις ιδεών. Ζούμε μέσα σε μια έκθεση ιδεών, ζούμε στον κόσμο της. Από τον επικίνδυνο Σακκά μέχρι τον ακίνδυνο Κασιδιάρη. Από τους συμψηφισμούς μέχρι τη ρητορική της στρεψοδικίας. Από τον Χορό λευκοφόρων με πινακιδίτσες 'όχι στη βία', στους αρουραίους που τρέφονται με το φαγητό των εξαθλιωμένων αστέγων μέσα στα σκουπίδια. Ζούμε στη ρητορική και ζούμε την εκποίηση. Ζούμε στον θρίαμβο της προπαγάνδας. Στην πλουσιότερη χώρα του κόσμου.

GatheRate

17 σχόλια:

  1. Εξαιρετικό! Αλλά εξαιρετικό, όμως.
    Όλα είναι θέμα παιδείας, όσο κλισέ κι αν ακούγεται πια αυτό.
    Και δυστυχώς, η σούπα με την οποία ταϊζει συστηματικά αυτό το κράτος τους μελλοντικούς του πολίτες, μας έχει φέρει στη σημερινή δυσπεψία. Έχει γίνει και το στομαχάκι μας (/"μυαλουδάκι μας") κόμπος!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Εκπλήσσομαι λίγο με το παραπάνω σχόλιο (θα έλεγα αν ήμουν ο Σραόσα): όλα είναι θέμα παιδείας στον κόσμο του Παπανούτσου και της Έκθεσης. Στην πράξη είναι ένας εύκολος τρόπος να ξεφεύγουμε απ' το θέμα ;)

      Διαγραφή
    2. Το "όλα είναι θέμα Παιδείας" είναι παολοκοελισμός που μπορεί να ερμηνευθεί παντοιοτρόπως, κατά το "σημασία έχει να παραμένεις άνθρωπος", "η βία γεννά βία" κτλ.

      Αν με αυτόν τον απολοκοελισμό εννοούμε πως ο άνθρωπος είναι τάμπουλα ράζα που μπορεί να τον κάνει η Παιδεία ό,τι θέλει, δηλαδή κομμουνιστή, καθολικό, "πολιτισμένο", "υλιστή", "σωστό Έλληνα" κτλ. (η παλια δοξασία του εμπειρισμού, δηλαδή), πρόκειται για πλάνη που νομιμοποιεί την κακοδαιμονία, την αδράνεια και την απραξία ή δικαιολογεί την "κακή πίστη", την άρνηση να είμαστε ελεύθεροι και να αναλάβουμε ευθύνες.

      Αν εννοούμε ότι η Παιδεία μπορεί να ενθαρρύνει την πίστη στην αυθεντία ή να απαξιώσει την ελευθερία και την κριτική σκέψη, έχουμε δίκιο: αυτό συμβαίνει στο σχολείο συστηματικά, όχι μόνο στα πλαίσια της έκθεσης.

      Στον κόσμο της Έκθεσης, το "όλα είναι θέμα Παιδείας" είναι το πρώτο: μια φόρμουλα για να αποφύγουμε την κατά μέτωπο αντιμετώπιση των προβλημάτων αλλά και να μεταθέσουμε τη λύση τους στην αμέσως επόμενη γενιά, σε κάποιον άλλο τόπο, κάπου αλλού και παραπέρα. Π.χ. "σκουπίδια στον δρόμο" --> "είμαστε λαός χωρίς παιδεία", έτσι, απλά κι αβασάνιστα.

      Διαγραφή
  2. H αριστοτελική μεσότητα μπορεί επίσης, στην πράξη, να είναι κριτική, ριζοσπαστική και απελευθερωτική.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Κριτική; ριζοσπαστική; απελευθερωτική; Μέσω τι είδους μετασχηματισμού κι επανερμηνείας;

      Διαγραφή
  3. Ωραία η έκθεσή σου Σράοσα. Μόνο που ξέχασες τον τίτλο: Τα στερεότυπα της αμφισβήτησης.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Μπορείτε να μου επισημάνετε τα στερεότυπα, να τα έχω υπόψη όταν θα πάω να δώσω Εισαγωγικές;

      Διαγραφή
  4. Αγαπητέ Sraosha,
    Ως μαθητής βαριόμουν απίστευτα τα κείμενα των Παπανούτσου, Παναγιωτόπουλου κ.λπ. και ως καθηγήτης σήμερα αισθάνομαι αφόρητη πλήξη, όταν πρέπει να τα διδάξω, με την έλλειψη πάθους που τα χαρακτηρίζει και τη συντηρητική ηθικολογία τους.
    Επίσης, συμφωνώ απόλυτα πως το υπ' αριθμόν ένα πρόβλημα είναι η απαξίωση της ελεύθερης και κριτικής σκέψης. Τα παιδιά μαθαίνουν να αναπαράγουν αβασάνιστα αίτια, συνέπειες και τρόπους αντιμετώπισης. Η φρεσκάδα και το πάθος τους εμποδίζεται αντί να απελευθερώνεται.
    Παρ' όλ' αυτά, δε συμφωνώ με όσα γράφεις για τη σύγκρουση υλισμού και αξιών ούτε για το "όλα είναι θέμα παιδείας". Γιατί δεν πρέπει να αντιπαραθέτουμε την πνευματικότητα στον υλισμό και στον ευδαιμονισμό; Δεν αντιστρατεύεται, για παράδειγμα, ο υλισμός ή ο εγωισμός την ειλικρινή αγάπη μεταξύ των ανθρώπων; Αυτό ήταν μια επινόηση των συντηρητικών διανοουμένων στην Ελλάδα του '50;
    Και όσον αφορά την παιδεία, μπορεί το "όλα είναι θέμα παιδείας" να είναι αφελές και να χρησιμοποιείται συνέχεια και απ' όλους, δεν παύει όμως να είναι αλήθεια. Δεν είναι θέμα παιδείας (ή μάλλον έλλειψής της) η άνοδος της Χρυσής Αυγής; Είναι απλώς μια φόρμουλα για να αποφύγουμε την κατά μέτωπο αντιμετώπιση των προβλημάτων; Δηλαδή, τι πρέπει να κάνουμε με τους ανήλικους χρυσαυγίτες μαθητές; Να τους σπάσουμε στο ξύλο ή να τους προσηλυτίσουμε δια της βίας στον ορθόδοξο κομμουνισμό;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Πρώτα πρέπει να ορίσουμε τον ευδαιμονισμό: είναι τρόπος ζωής (όπως π.χ. για τις ελίτ των τραπεζών που πέρασαν την κρίση του '08 αβρόχοις ποσί;) ή ιδεασμός; Μετά πρέπει να αναρωτηθούμε ποιοι ζούνε με βάση τον ευδαιμονισμό και ποιος τον χρηματοδοτεί (θυμίζω τα διακοποδάνεια και καταναλωτικά δάνεια που μας έδιναν με το ζόρι). Η "ειλικρινής αγάπη" μεταξύ των ανθρώπων πραγματώνεται συνήθως ως φιλανθρωπία από τους έχοντες προς τους μη έχοντες και ως υποκατάστατο του κράτους προνοίας και (γενικότερα) της κοινωνικής δικαιοσύνης από τους μη έχοντες. Όσο για την κατηγορία του "εγωισμού", όταν δεν είναι ηθικολογικό κήρυγμα, είναι ψυχολογισμός εκεί όπου χρειάζεται πολιτικός και κοινωνικός στοχασμός.

      Δεν είναι θέμα παιδείας η άνοδος της συμμορίας: οφείλεται σε κοινωνικές και πολιτικές παραμέτρους μέσα σε σαφέστατα ιστορικά συμφραζόμενα (αφήνοντας κατά μέρος την προώθησή της από τα ΜΜΕ). Όσο για τα παρασυρμένα ανήλικα, υποθέτω ότι πρέπει να τα αντιμετωπίσουμε σαν οποιαδήποτε συμμορία από π.χ. πιτσιρίκια με σουγιάδες που ληστεύουνε γριούλες: όχι με καταστολή ή πατερναλισμό αλλά με ειλικρινή ανάγκη να τα καταλάβουμε (και να καταλάβουμε τον μισοερειπωμένο κόσμο από τον οποίο έρχονται): πράγμα που ήδη πολλοί δάσκαλοι κάνουν, με υπομονή και αξιοθαύμαστη καρτερία.

      Μη μου λέτε για ορθόδοξο κομμουνισμό, βγάζω φλύκταινες.

      Διαγραφή
    2. Στην ερώτησή σας αν "αντιστρατεύεται ο υλισμός ή ο εγωισμός την ειλικρινή αγάπη μεταξύ των ανθρώπων", η απάντησή μου είναι ότι όντως "αυτό ήταν μια επινόηση των συντηρητικών διανοουμένων". Αλλά ακόμα και αν υπάρχει μια τέτοια σύγκρουση, σίγουρα δεν είναι η μοναδική στην ανθρώπινη ιστορία, ούτε καν η κυριότερη.

      Διαγραφή
  5. Σρα, να μην βγάζεις φλύκταινες. Τόχω γράψει και θα το ξαναγράψω: τίποτα δεν θα ήταν καλύτερο, τώρα, από μια ισχυρή ΚΝΕ στα σχολεία, έστω τόσο ισχυρή όσο στην εποχή μας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Και γιατί δεν είναι ισχυρή η ΚΝΕ;

      Διαγραφή
    2. Έχω την εντύπωση ότι δεν είναι --όχι όσο θα 'θελα. Α, είναι ρητορικό το ερώτημα; Ε, γιατί είναι ζήτημα παιδείας :mrgreen:

      Διαγραφή
    3. Ναι, αρκεί να μην κατηγορήσουμε την ηγεσία του Κόμματος -- προς Θεού. Μ' αυτά και μ' αυτά, μου λείπει ο Φλωράκης.

      Διαγραφή
  6. Σόρι για τον "ορθόδοξο κομμουνισμό". Ήταν ρητορική υπερβολή.
    Όσον αφορά τον ευδαιμονισμό, υλισμό, καταναλωτισμό κ.λπ., δε νομίζω πως είναι μια κουλτούρα ταξικά προσδιορισμένη. Είναι, αντιθέτως, μια ιδεολογία που μοιράζονται όλοι. Για παράδειγμα, μεταξύ του να δουλεύω περισσότερο και να βγάζω περισσότερα χρήματα και του να δουλεύω λιγότερο, εφόσον μπορώ, δύσκολα κάποιος επιλέγει το δεύτερο. Και αυτό είναι ένα ζήτημα αξιακό. Η εργασία και το χρήμα θεωρούνται σπουδαιότερα από την κουλτούρα της ανάπαυσης και όσων συνδέονται μαζί της.
    Μιλώντας για την ειλικρινή αγάπη μεταξύ των ανθρώπων, δεν εννοώ τη φιλανθρωπία. Εννοώ τον έρωτα, την αγάπη του πατέρα για το παιδί του, τη φιλία, κάθε είδους αληθινή σχέση. Αυτό είναι κάτι ατίμητο, ενώ τα υλικά αγαθά είναι κάτι περιορισμένο. Τουλάχιστον κατά τη δική μου αντίληψη. Μπορει όμως να είναι και αυτό μια επινόηση των συντηρητικών διανουμένων.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. "μεταξύ του να δουλεύω περισσότερο και να βγάζω περισσότερα χρήματα και του να δουλεύω λιγότερο, εφόσον μπορώ, δύσκολα κάποιος επιλέγει το δεύτερο"

      Αυτό όμως δεν είναι ευδαιμονισμός κατά τους εκθεσάδες! Οι εκθεσάδες δεν μπαίνουνε στον κόπο να ορίσουν τον ευδαιμονισμό αλλά από τα συμφραζόμενα καταλαβαίνει κανείς ότι έτσι αποκαλούν την επιθυμία να ζεις καλά, να απολαμβάνεις και να χαίρεσαι τη ζωή. Επίσης, όσοι αγαπούνε τη δουλειά τους, θέλουν να δουλεύουν. Και επιμένω: δεν είναι η αντίθεση αυτουνού του πράγματος με τα "ιδανικά" και τις "αξίες" ερμηνευτικό σχήμα για οτιδήποτε. Ταυτόχρονα, η αγάπη (για την οποία μου έχουνε πει να σταματήσω να γράφω) δε βρίσκεται σε αντιδιαστολή με τον "υλισμό-ευδαιμονισμό-εγωισμό". Δε βρίσκεται σε αντιδιαστολή με τίποτα η αγάπη. Και, εν πάση περιπτώσει, η χαρά της ζωής (όπως τη βιώνει ο καθένας) καθόλου δεν είναι ασύμβατη με αγώνες, ιδανικά κι αξίες. ΑΥΤΗ ακριβώς η ιδέα είναι κατασκεύασμα της δεκαετίας του '50-'60, όπου οι αξίες γίνονται αντιληπτές ως στατικές, ως καταστάσεις και ως πεποιθήσεις, όχι ως αρχές και ιδεώδη που υπάρχουνε και λειτουργούν δια της δράσης μέσα σε μια κοινότητα (ζευγάρι, οικογένεια, παρέα, χωριό, γειτονιά, εργασιακός χώρος, κοινωνία κτλ.).

      Διαγραφή
  7. Ωραίο κείμενο και τί καλά που θα ήταν να ανοιγε μια μεγάλη συζήτηση για το διαμορφωτικό ρόλο της διαδικασίας "έκθεση ιδεών στις πανελλήνιες" στη φιλοσοφία του νεοέλληνα.

    Έχω μια δευτερεύουσα ένσταση για τον "αχαλίνωτο εμπειρισμό": η Έκθεση ιδεών περιφέρεται σα μύγα πάνω από μια σχηματοποίηση της πραγματικότητας που διαμεσολαβείται από όλους εκείνους τους μηχανισμούς που παραθέτεις. Αν το πρωτογενές υλικό της Έκθεσης ήταν, ακόμα και σε μικρό βαθμό, αυθεντικά εμπειρικό θα ήταν καλά. Αλλά μάλλον εννοείς αυτό που γράφεις αμέσως μετά, οτι η λύση που προτάσσεται για όλα είναι η προπαγάνδα (οπόταν τσάμπα σχόλιο).

    Μια τριτεύουσα και εν πολλοίς άσχετη με το κείμενο παρατήρηση είναι οτι η Έκθεση ενθαρρύνει εν τέλη *κάποιο* είδος σκέψης αντί για την παντελή απουσία οποιαδήποτε σκέψης στον εξεταστικό μηχανισμό. Έτσι μικροαστοί με μηδενικές αναφορές, σαν εμένα (για τους οποίους η ΚΝΕ του Δύτη είχε ήδη εκλείψει σαν μηχανισμός), μπορεί να βρεθούν ξαφνικά να διαβάζουν Κασίρερ και Χοκχάιμερ στα δεκαοχτώ. Spinoff μιας απαράδεκτης πρακτικής, βέβαια.

    ΑπάντησηΔιαγραφή