Εγκώμιο του χωρισμού

ή "Περί πυρός και πάγου"

Η παγετός που φέρνει τον χωρισμό έχει αποτελέσματα παρόμοια με τη φλόγα του πάθους: παραλύει, τρελαίνει, σε τρώει και σε διαλύει από τα μέσα προς τα έξω. Και ο παγετός και η φλόγα θα σε σκοτώσουνε στο τέλος, αν τα αφήσεις: η φλόγα, αφού κάψει όλα τα σκοτάδια σου, αφού παραγάγει θερμότητα και ίσως λίγο φως, θα κατάκαψει εσένα· ο παγετός θα κάνει να εκραγούν όλα τα τριχοειδή της ψυχής σου, όλες οι λεπτές δομές που σε κάνουν αυτόν που είσαι, είναι μαύρος πάγος και γάγγραινα που θα σε σκοτώσει -- αν δε χωρίσεις.

Κάποιες εποχές έβλεπαν με καχυποψία το ερωτικό πάθος, δηλαδή τη φλόγα. Υποτιμούσαν τη θερμότητα που άφθονα εκλύει και αγνοούσαν επιδεικτικά το εφήμερο αλλά σκληρό φως που παράγει, φως που μας affina και μας καθαίρει. Έμεναν στην τρέλα και στον πόνο, στην άγρια πείνα που φέρνει, στο ότι καταλύει τις κοινωνικές συμβάσεις και στο ότι διαλύει τις συμβατικές κοινωνικές σχέσεις. Η δικά μας εποχή βλέπει με καχυποψία και συγκατάβαση τον χωρισμό, τον ακρωτηριασμό που σταματάει την πρόοδο του γαγγραινώδους παγετού. Αναγνωρίζει ότι πρόκειται για ένα φρικτό τέλος που μας γλυτώνει από μια φρίκη χωρίς τέλος -- είναι όμως (πάντα) φρικτό; Η εποχή μας μένει στην τρέλα και στον πόνο του χωρισμού, στην άγρια μοναξιά που φέρνει, στο ότι καταλύει τις κοινωνικές συμβάσεις και στο ότι διαλύει τις συμβατικές κοινωνικές σχέσεις.

Εγώ πάλι νομίζω ότι πρέπει να είμαστε ευγνώμονες για τον χωρισμό. Δε με ενδιαφέρει να φτιάξω μια χονδροειδή αντιθετική σχέση πάθους και παγετού που οδηγεί στον χωρισμό. Λίγη διαλεκτική είναι αναπόφευκτη, αλλά πέρα από τη συμμετρία του σχήματος, με απασχολούν άλλα.

Το πάθος, η φλόγα, θα σβήσει. Πάντα σβήνει. Σε πέντε-έξι τέρμινα. Το πότε ακριβώς, εξαρτάται: ίσως όταν καταναλώσει όλα τα σκοτάδια, ίσως όταν διατρέξει σα δασική πυρκαγιά όλο το σώμα επανειλημμένα με τον επιλεκτικό τρόπο που κάθε καινούργιο πάθος το καίει, ίσως όταν η θερμότητα που εκλύει καταστρέψει τα πάντα γύρω του, ίσως προκαλώντας ασφυξία στον εαυτό του καταναλώνοντας και την έσχατη ανάσα οξυγόνου, ίσως και με άλλους τρόπους. Το θέμα είναι ότι το πάθος θα αναλώσει και θα αναλωθεί -- μπορεί και να αλώσει. Μετά τι;

Αν το πάθος έχει πετύχει να φέρει κοντά δύο ανθρώπους, όπως θέλουμε να πιστεύουμε ότι συνήθως συμβαίνει, κατόπιν τα πράγματα παίρνουνε τον δικό τους μοναδικό και ανεπανάληπτο δρόμο: συνταγές στα ανθρώπινα δεν υπάρχουν. Αν λοιπόν μετά το πάθος παραμείνουνε μαζί οι εραστές, μένουνε μαζί είτε λόγω αδράνειας και κοινών εξωτερικών παραγόντων (π.χ. χρέη, εφορία, σπίτια, πράσινες κάρτες κτλ.), είτε λόγω προσωπικής ευθύνης και καθήκοντος, είτε λόγω άλλων δεσμών. Η αδράνεια, η απλή συνήθεια και οι συμβατικές υποχρεώσεις ποσώς με αφορούν. Η ευθύνη και το καθήκον είναι λίγο πολύ αυτονόητα κίνητρα: είτε για χάρη των παιδιών, είτε γιατί αισθανόμαστε ότι ο άλλος ή η άλλη έχουνε την ανάγκη μας παραμένουμε στο ζευγάρι, αγοράζοντας ακριβά ηθική ανωτερότητα, κάνοντας το σωστό. Πόσες φορές έχω ακούσει ότι "δεν μπορώ να χωρίσω γιατί η Χ / ο Ψ θα μείνει έρμαιο / θα γίνει κομμάτια / θα σαλτάρει / θα πεθάνει".

Και φτάνουμε στους "άλλους δεσμούς". Ίσως είναι η αγάπη: ποιος δε θέλει να είναι κοντά σε αυτόν ή σε αυτήν που αγαπάει. Αλλά μάλλον είναι άσχετη η αγάπη: άλλωστε, ένα από τα υπέροχα παράδοξα της αγάπης είναι ότι αντέχει και την απόσταση -- όπως και τόσα άλλα. Ίσως είναι ότι το ζευγάρι έχουνε γίνει ενός είδους fuck buddies (σε κλειστή ή, σπανιότερα, ανοιχτή σχέση): στο κάτω κάτω, ζευγάρι χωρίς κάποιου είδους σεξ δεν υπάρχει -- μέχρι και οι μανάδες μας μας τα έλεγαν αυτά. Όμως το fuckbuddyλίκι είναι πολύ ευάλωτο σε ένα καινούργιο πάθος. Ίσως είναι και κάτι άλλο που μας κρατάει κοντά: η αίσθηση ότι ο άλλος ή η άλλη δεν είναι απλώς κομμάτι της ιστορίας μας -- άλλωστε όλοι και όλες που (δεν) κάναμε κάτι (τελικά) είναι κομμάτι της ιστορίας μας: από την αρπαχτή της Ίου μέχρι την ορφανή της Χίου, από τον τσοντόβιο αθλητή μέχρι τον μπαρόβιο με την κοιλιά κτλ. κτλ. Αυτό το άλλο που μας κρατάει κοντά είναι ότι ο άλλος ή η άλλη είναι κομμάτι από τη ζωή μας. Αυτό που μπορείς να πεις "έρωτα μετά το πάθος".

"Α, να!", θα πούμε όλοι όσοι μένουμε με πείσμα σε μια σχέση μετά το ερωτικό πάθος, "αυτό έχουμε: έναν πνευματικό δεσμό, το δέσιμο που έχουνε δυο άνθρωποι που ο ένας είναι ουσιαστικό κομμάτι της ζωής του άλλου: δε χωρίζουμε εμείς". Κι όμως, όποιος και αν είναι ο δεσμός μας με το ταίρι μας (σύμβαση κι αδράνεια, καθήκον, αγάπη, fuckbuddyλίκι, 'έρωτας'), είναι μεγάλη, πολύ μεγάλη, η πιθανότητα μια μέρα, στα εφτά τέρμινα ή στα πολλαπλάσια του εφτά τέρμινα, να ενσκήψει ο παγετός.

Αυτό το αρνητικό πάθος, προχωράει σιγά αλλά σταθερά, αντίθετα με τη φλόγα του πάθους που αναπηδάει και κάνει ό,τι κάνει με προόδους τρελές. Μαραίνει πρώτα τα καθημερινά ή μαραίνει πρώτα τα μεγάλα, προκαλεί ναυτία και ανηδονία και πολύ πέρα από τα κρεβάτια. Σβήνει τα χρώματα και σαν κακός παραγωγός χορευτικών επιτυχιών αφήνει μόνο το μπιτ της ρουτίνας και ένα επίμονο κοντίνουο υποχρεώσεων, κύκλους καθηκόντων και ανούσιων περισπάσεων. Αφαιμάσσει από κάθε χαρά τα πάντα, εξαχνώνοντας την ευτυχία από τα μικρά πράγματα -- δηλαδή από εκεί όπου πράγματι ευδοκιμεί η ευτυχία. Μαζί με τη σχέση μαραίνονται και οι άνθρωποι. Πολλές φορές τα ζευγάρια αισθάνονται τη ζωή να στραγγίζει από πάνω τους και από πάνω από τη σχέση και προσπαθούνε να ξεφύγουν από την κινούμενη άμμο όπου έχουνε πέσει: καταφεύγουν σε τετ-α-τετ, σε ακόμα ένα παιδί, σε μεταναστεύσεις, σε ερωτικούς πειραματισμούς, σε νέες ρουτίνες, σε συμβούλους γάμου, σε γενναίες αποφάσεις να αλλάξουνε ζωή. Ενίοτε δουλεύει κάτι από αυτά: ούτε συνταγές αλλά ούτε απόλυτη ματαιότητα υπάρχει στα ανθρώπινα. Συνήθως όμως δε δουλεύει κάτι από αυτά και το βρυκολάκιασμα συνεχίζεται. Το βρυκολάκιασμα φέρνει καβγάδες και διαρκή ένταση, η αξιοπρέπεια διαβρώνεται και χάνεται: στο τέλος ο άλλος ή η άλλη είναι εχθρός σου, όπως και ο εαυτός σου είναι πια εχθρός σου.

Εκεί πρέπει να έρθει η λύτρωση: ο χωρισμός. Αν το πάθος μάς κάνει ανθεκτικούς στον πόνο, ο χωρισμός απαιτεί να αντέξεις την προσδοκία του πόνου. Να ακρωτηριάσεις και να καυτηριάσεις. Για να σώσεις ό,τι μένει από τη σχέση δυο ανθρώπων, αν μένει κάτι, και για να σωθείς από το να αποξηρανθείς εντελώς και να γεράσεις, να απωλέσεις την αξιοπρέπεια και (κυρίως) κάθε δυνατότητα για χαρά.

Το νερό είναι προϊόν καύσης: καμενο υδρογόνο. Το νερό μπορεί να ξεδιψάσει, μπορεί να δροσίσει και μετά να στεγνώσει, μπορεί και να πνίξει. Μόνο να αναφλεχθεί δε γίνεται, είναι ήδη καμένο.

Ο χωρισμός δεν είναι ήττα, είναι σωτηρία. Κανείς δε χώρισε πρόωρα, οι περισσότεροι χωρίσαμε πολύ αργότερα από όταν έπρεπε, άντε στην ώρα μας αν ήμασταν τυχεροί. Και στο κάτω κάτω, κανείς χωρισμός δεν είναι αμετάκλητος -- εκτός και αν πρέπει να είναι αμετάκλητος.