Ξεκινώντας να γράψω αυτό το ποστ αναρωτήθηκα αν γράφεται παγώνι ή παγόνι. Φαίνεται ότι η γραφή παγόνι είναι δοκιμότερη (τουλάχιστον αυτή τη δεκαετία, ποιος ξέρει για την επόμενη).
Αλλά δε μας ενδιαφέρουν οι λέξεις. Μας ενδιαφέρουν τα ίδια τα παγόνια. Τουλάχιστον αυτή την εποχή. Όταν ήμουνα πιτσιρικάς και με πήγαινε ο παππούς στον Εθνικό Κήπο, βεβαίως με απασχολούσανε κυρίως οι λέξεις. Γιατί ενώ λέγεται 'Εθνικός Κήπος', ο παππούς μου, ο κομμουνιστής, τον έλεγε επίμονα 'Βασιλικό Κήπο' και τον αποκαλούσε 'Εθνικό' μόνον όταν τον στραβοκοίταζε ο πατέρας μου; Είχε σχέση με την ιστορία που μου έλεγε για τους μπολσεβίκους που σεβάστηκαν τσαρικά σύμβολα, μνημεία κι εμβλήματα γιατί αποτελούσανε μέρος της ιστορίας της Ρωσίας; Δεν ξέρω. Άλλη λέξη που με απασχολούσε, κυρίως όταν ήμουν ακόμα μικρότερος, ήταν η λέξη 'ταώς'. Μόλις είχα μάθει να συλλαβίζω λέξεις και ο παππούς μου έδειχνε το αρσενικό παγόνι, το οποίο περιμέναμε να ανοίξει την ουρά του ενώ αυτό απλώς έκρωζε. Εγώ μια κοιτούσα τον απόκοσμα γαλάζιο λαιμό του παγονιού, αφού η ουρά του παρέμενε μαζεμένη να σαρώνει τις σκόνες του κλουβιού του σα σάρωθρο από σόργο, μια κοιτούσα τη λέξη ΤΑΩΣ. Αναρωτιόμουνα γιατί δε λέει 'παγόνι'. Αναρωτιόμουνα γιατί ο παππούς, που βλαστημούσε χαμηλόφωνα στα τούρκικα περιμένοντας το παγόνι να ανοίξει την ουρά του να το δω κι εγώ, ελεγε για τα άσχημα πόδια και την ωραία ουρά του παγονιού κι όχι για την διαπεραστική φωνή του. Δεκαετίες μετά εικάζω ότι μπορεί να ήτανε κανα συνθηματικό των νιάτων του, για κάποιον τύπο γκόμενας, ξέρω γω: άσχημα πόδια, ωραία ουρά. Δεν ξέρω: αυτά είναι των λαογράφων και του Ηλία Πετρόπουλου: τσαχπινιές χαμένων κόσμων. Πάντως ωραία ουρά έχουνε τα αρσενικά παγόνια, όχι τα θηλυκά.
Δε μας ενδιαφέρουν οι λέξεις. Μας ενδιαφέρουν τα ίδια τα παγόνια: όταν σε μια από τις επισκέψεις στον Εθνικό Κήπο τελικά είδα ένα παγόνι να ανοίγει την ουρά του, απροσδόκητα, αναίτια και χωρίς να το έχει τρομάξει κανένας (μια σίγουρη, λέει, μέθοδος) θαύμασα πραγματικά. Ούτε ο μύθος του Άργου, όσο κι αν με είχε εντυπωσιάσει, ούτε οι περιγραφές με είχαν προετοιμάσει. Από τότε όπου βρω παγόνια, κάθομαι και τα χαζεύω.
Πού και πού συγκινούμαι όταν μαθαίνω ότι το παγόνι είναι σύμβολο της αθανασίας στη χριστιανική εικονογραφία: κάτι τόσο όμορφο ακόμα και οι άπλυτοι μισογύνηδες στυλιτόφρονες ημιάγριοι καλόγεροι που έτρεχαν τη χριστιανική πίστη για κάμποσους αιώνες το εκτιμούν. Άλλοτε συγκινούμαι που οι γιαζήδες τιμούν τον Άγγελο Παγόνι, πεπτωκότα άγγελο που έσβησε τις φλόγες της κολάσεως μετανοώντας για 7000 χρόνια και μετά δημιούργησε τον κόσμο: κάτι τόσο όμορφο δεν μπορεί παρά να έχει θαυμαστή ιστορία στην πλάτη του, εντυπωσιακό 'μπαγκάζ'.
Συχνά πάλι σκέφτομαι την ουρά που δε βοηθάει το παγόνι να πετάξει, αλλά το κάνει πιο επιθυμητό. Για μένα το παγόνι είναι θαύμασμα της παιδικής μου ηλικίας και, στην ωριμότητα, εικόνα της άχρηστης αλλά ποθητής ομορφιάς.
Κύκνος
Αυτή η αγνώστου πατρός εικόνα συνοψίζει ένα θεματάκι που έχω από μικρός: πόσο ασήμαντα είναι όσα αποσιωπώνται.
Από την αρχή: ρωτούσα μικρός τους γονείς μου πότε πάνε στην τουαλέτα όλοι αυτοί οι άνθρωποι που βλέπαμε στην τηλεόραση. Γιατί δεν τους βλέπουμε ποτέ να πηγαίνουνε στην τουαλέτα; Φυσικά, η ερώτησή μου αφορούσε τους νεκρούς χρόνους μιας αφηγούμενης ιστορίας, οι οποίοι σπανίως φτάνουνε να εκφραστούνε στην αφήγηση. Αν πήρε 7 μέρες για να φτάσει το πριγκηπόπουλο στην πριγκήπισσα, ε, η αφήγηση του ταξιδιού θα πάρει κάτι λιγότερο. Οι επισκέψεις μας στην τουαλέτα δεν έχουν κάτι άξιο αφήγησης (με εξαίρεση του καημένου του Τραβόλτα στο Pulp Fiction). Κι αυτό ήταν.
Μεγαλώνοντας ωστόσο, έμαθα ότι αποσιωπώνται κι άλλα. Για παράδειγμα: όταν άρχισα να διαβάζω πραγματικά, μου πήρανε δώρο τις εικονογραφημένες μυθολογίες του Στεφανίδη. Μου άρεσε η Λύρα του Απόλλωνα και το Αθηνά Παλλάδα. Μετά από αυτά έπεσα στη μυθολογία άγρια, μέχρι που η μητέρα μου ανησυχούσε ότι το παιδί δε θα μάθει ποτέ ιστορία, αφού καθοταν κι αποστήθιζε παραμύθια των αρχαίων για τον Κόττο, τον Βρυάρεω και τον Γύ(γ)η, τον Ώτο και τον Εφιάλτη και άλλους τέτοιους άξεστους τύπους.
Διαβαζοντας μύθους συναντούσα περιγραφές όπως "και πλάγιασε ο Δίας με τη Λητώ", "και έγινε ο Δίας χρυσή βροχή και επισκέφτηκε τη Δανάη", "και ο Δίας έγινε κύκνος για να τον αγκαλιάσει η Λήδα". Δεν έβγαζα άκρη. Από έναν μεσημεριανό ύπνο, όπως λ.χ. μοιραζόμουν εγώ το κρεβάτι στο χωριό με ξαδέρφια και τους γονείς μου, προέκυψε η Κυνθία και ο Φοίβος; Γεννάς ήρωες επειδή σε επισκέφτηκε βροχή, και δη χρυσή; Άμα αγκαλιάσεις πουλιά γκαστρώνεσαι; Τέλος πάντων, μου τα δίδαξε κι αυτά το Λύκειο (στο Γυμνάσιο ήμουνα σχεδόν χαϊβάνι).
Η ενηλικίωση πάντως δημιούργησε αντίστοιχα ερωτηματικά, όχι λιγότερο βασανιστικά από εκείνα. Και σ' αυτά οι απαντήσεις πρέπει να είναι πολύ απλές, συνήθως είναι απλές, αλλά αποσιωπώνται. Μιλάμε και μεταξύ μας όπως μιλάμε στα παιδιά: on a need-to-know basis, που λέμε.
(Ο πίνακας 'Λήδα και κύκνος' (2008) είναι του Steven Kenny, από εδώ.)
Το περιστέρι είναι εδώ.
ΑπάντησηΔιαγραφήα, μα και το περιστέρι ήταν καταπληκτικό! η μοιραία αναδρομή στις παιδικές προσλαμβάνουσες έχει πάντα τέτοια εντυπωσιακά αναρωτήματα, πιο πολύ εικόνες και λιγότερο λέξεις μια και ο κόσμος μας ήταν ακραία εικονοκλαστικός, νομίζω!
ΑπάντησηΔιαγραφή"Πού και πού συγκινούμαι όταν μαθαίνω ότι το παγόνι είναι σύμβολο της αθανασίας στη χριστιανική εικονογραφία: κάτι τόσο όμορφο ακόμα και οι άπλυτοι μισογύνηδες στυλιτόφρονες ημιάγριοι καλόγεροι που έτρεχαν τη χριστιανική πίστη για κάμποσους αιώνες το εκτιμούν."
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο παγώνι είναι το σύμβολο της αθάνατης ψυχής στην ορθόδοξη πνευματικότητα, γιατί όπως ανοίγει την ουρά του όταν πιει νερό, έτσι και η ψυχή μετέχει της αθανασίας κι αποκαλύπτει το πλήρες και αρχαίο κάλλος της όταν εμποτιστεί με το αληθινό ύδωρ, τον Λόγο του Θεού.
Επειδή μ'εκνεύρισε το σχόλιο σου για τους μοναχούς, σχόλιο που προέρχεται από 'Ελληνα διανοούμενο σ'εποχή δραματικής συρρίκνωσης του Ελληνισμού, όταν περιμένουμε από τους "πνευματικούς" ανθρώπους ν'αρθρώσουν λόγο που θα ξυπνήσει τους βάρβαρους πλέον 'Ελληνες και θα τους οδηγήσει στο αρχαίο κάλλος αντιγράφω εδώ απομαγνητοφωνημένα σχόλια του Γιανναρά προς γνώση και συμμόρφωση.
Είχες γράψει κάποτε για το numinus: ευκαιρία να μάθεις να ξεχωρίζεις τον ηθικισμό του προτεσταντισμού και του Βέμπερ από το άθλημα της αληθείας, στο οποίο πλέον λίγοι μοναχοί απέμειναν να
επιδίδονται και αυτοί μόνο ν'αληθεύουν όταν οι υπόλοιποι "πνευματικοί άνθρωποι" μετράμε αναλύσεις κόστους-ζημίας και το μπότομ λάιν, κοινώς το συμπέρασμα και το όφελος του απόπατου.
Ορθόδοξος θα πει καθολικός, δηλαδή στους αντίποδες του εθνικισμού. Δεν μπορείς να είσαι ορθόδοξος λαός και ταυτισμένος με εθνότητα. Είσαι ανοιχτός, είσαι αδελφός σε ευρύτερο, πολύ ευρύτερο πεδίο, όπως το λέει και η ταινία "ουκ έλλην και σκύθης και βάρβαρος" κλπ. Αυτή η ταύτιση έχει για μας τεράστια πολιτιστική δυναμική.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑν το συνειδητοποιήσει και η Ρωσία - η Ελλάδα φοβούμαι ότι είναι πολύ αργά πια - ότι ορθόδοξος θα πει μη εθνικιστής, τότε αρχίζει ένας άλλος προβληματισμός".
...
" Η αυτοκρατορία ήταν κάτι ριζικά, κεφαλαιωδώς διαφορετικό από ό,τι είναι σήμερα το εθνικό κράτος. Αυτό το κατάλαβε ο Καρλομάγνος. Ο Καρλομάγνος επιχείρησε να ιδρύσει αυτοκρατορία. Και γι'αυτό χρειαζόταν μια άλλη religio imperii, μια άλλη θρησκευτική, μεταφυσική δηλαδή, βάση της αυτοκρατορίας. Κι ανέθεσε στην αυλή του,
ο πιο διακεκριμένος της αυλής του ήταν ο περίφημος Αλκουίνος, να διαμορφώσουν έναν χριστιανισμό, διότι τότε ο
χριστιανισμός ήταν ταυτόσημος με τον πολιτισμό, που να διαφέρει από τον πολιτισμό της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας
για να μπορέσει να στήσει στην νεόφυτη τότε Δύση μια άλλη αυτοκρατορία. Έτσι προήλθε το σχίσμα. Έτσι προήλθε μια ριζική διαφοροποίηση του χριστιανισμού προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις ανθρώπων με πολύ χαμηλό ακόμα πνευματικό επίπεδο. Γι'αυτό και βλέπετε μέχρι σήμερα στον δυτικό χριστιανισμό να προέχει ο ηθικισμός και το ιδεολογικό μέρος. Να μιλάνε για δόγματα σαν να είναι ταμπού και να μιλάνε για την ηθική έτσι όπως την περιγράφει σαν κόλαση ο Μπέργκμαν ή ο Φελίνι στις ταινίες τους.
Επομένως το δίλημμα των βυζαντινών... στο τέλος της βυζαντινής περιόδου, δεν ήταν να υποταχθούν ή να μην υποταχθούν στον πάπα. 'Ηταν να υποταχθούν ή να μην υποταχθούν στον ηθικισμό και στην ιδεολογία, να διατηρήσουν το πρωτείο του εμπειρισμού που χαρακτηρίζει την Εκκλησία ως γεγονός, ως δρώμενο, ως κοινότητα, ως πραγμάτωση του όλου σε κάθε ευχαριστιακή σύναξη.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤώρα αν υπήρξε συνέχεια ή όχι με τον ελληνισμό... Ούτε τον ελληνισμό μπορούμε να τον καταλάβουμε με όρους εθνικισμού. Εάν προσπαθήσουμε να τον καταλάβουμε με όρους εθνικισμού, δεν προσεγγίζουμε κανένα νόημα, είναι μια πλήρης ανοησία. Θα τον καταλάβουμε μόνο ... και τότε είναι οικουμενικός ο ελληνισμός, υπήρξε οικουμενικός γιατί αυθυπερβάθηκε θυσιαστικά, διακόνησε. Τι ήταν ο ελληνισμός της Αλεξάνδρειας, τι ήταν ο ελληνισμός της Καππαδοκίας, της Νέας Ρώμης; Ένας ελληνισμός ο οποίος δεν είχε απαιτήσεις ρατσιστικές, εθνικιστικές, φυλετικές. Από τη στιγμή που θα γίνει φυλετισμός ο ελληνισμός ή εθνότητα έχει χάσει το παιχνίδι, παύει να είναι ελληνισμός, είναι βαλκανική επαρχία.
Τη συνέχειά του μπορεί να τη σπουδάσει κανείς σε όλα τα επίπεδα.
Υπάρχει ένα κλασσικό βιβλίο...έγραψαν πολλοί γι'αυτό το θέμα... δυστυχώς αμετάφραστο, είναι ενός Γερμανού του Κλάους Έλερ "Η συνέχεια της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας στην βυζαντινή περίοδο". Εκεί βλέπει κάνεις ότι
ΑπάντησηΔιαγραφήόλα τα θέματα που έθεσε το άγρυπνο ελληνικό πνεύμα στο φιλοσοφικό πεδίο, έδωσε κάποιες απαντήσεις κι έρχεται μετά η χριστιανική ελληνική παράδοση να ξαναπάρει αυτά τα ερωτήματα και να τα πάει πιο πέρα. Το ερώτημα της κίνησης και του χρόνου το βρίσκουμε στον Ωριγένη. Τρώει τα μούτρα του ο Ωριγένης, το ξαναπαίρνει ο (Άγιος) Μάξιμος ο Ομολογητής. ... Στην τέχνη μοιάζει ότι είναι κάτι ριζικά διαφορετικό το αρχαιοελληνικό άγαλμα από τη βυζαντινή εικόνα. Ως τεχνική έκφραση είναι διαφορετικό. Ως στάση απέναντι στο δημιουργικό καλλιτεχνικό γεγονός είναι ακριβώς η ίδια: η υπέρβαση του νατουραλιστικού, η υπέρβαση της εμμονής στο άτομο, η αναγωγή στο όντως υπαρκτό. Γι'αυτό και είναι "άγαλμα" στ'αρχαία ελληνικά το γλυπτό, γιατί δίνει την αγαλλίαση της θέας του όντως υπαρκτού. Η εικόνα είναι "πρόκληση διάβασης επί το πρωτότυπον" λέγαν οι βυζαντινοί. Το ίδιο μπορεί να μελετήσει κανείς στη μουσική. Το ίδιο στη συνέχεια της αρχαίας τραγωδίας στην εκκλησιαστική ευχαριστία, η ίδια δομή, η ίδια δραματουργία με τους δυο χορούς, τους κορυφαίους, τον αντιφωνισμό κλπ... Είναι πολύ συγκεκριμένα τα πράγματα αλλά το κλειδί ... είναι να καταλάβουμε τόσο τον ελληνισμό όσο και την εκκλησία όχι εθνικιστικά, όχι τοπικιστικά, αλλά ως πρόταση πανανθρώπινη."
@gasireu: Μωρέ, δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι ο κόσμος μου ήταν εικονοκλαστικός ή ότι τα αναρωτήματά μου ήταν εντυπωσιακά. Από την άλλη, ε, αυτά είναι, γι' αυτά γράφω.
ΑπάντησηΔιαγραφή@AEon FluX (σε κεφάλαια τέσσερα): δεν είμαι καθόλου μα καθόλου σίγουρος ότι η ορθόδοξη θεολογία διαφοροποιείται τόσο ριζικά από τη δυτική α) στην πράξη και β) όταν φύγουμε από το επιλεγμένο κόρπους "νηπτικών" (με ούτως ή άλλως μίνιμουμ επίδραση στο καθημερινό ορθόδοξο βίωμα πριν το 1981) που τόσο αγάπησαν οι νεορθόδοξοι. Ο Νικόδημος ο Αγιορείτης που κυριάρχησε στην ορθόδοξη πίστη και πράξη και ενάμισυ αιώνας είναι ακριβώς σαν τους κακούς δυτικούς που σκιαγραφείτε.
Έχω πάντως επιβάλει εμπάργκο στον εαυτό μου για τα περί Ορθοδοξίας, οπότε δεν το συζητώ το θέμα σε βάθος ή σε μήκος.