Διαβάζω πολλά κείμενα για την "ελληνική κρίση". Θαυμάσια ευκαιρία να ξανασχοληθούμε με την αγαπημένη μας ασχολία, την εθνική ομφαλοσκόπηση, και μάλιστα απενοχοποιημένα. Πολλά κείμενα αναζητούν εξηγήσεις για την κρίση σε θεωρητικά μοντέλα ή στις λειτουργίες της ιδεολογίας και της οικονομίας, άλλα επικαλούνται ιστορικές παραμέτρους. Άλλα, όπως θα έλεγε κι ο Βάρναλης, κλαίνε το κακό το ριζικό μας, μέσα στη μεγάλη παράδοση του Καζαντζίδη. Υπάρχουν όμως, όπως πάντα, απλά πρακτικά θέματα μέσα σε όλα αυτά.
Γιατί οι Έλληνες, οι οποίοι λοιδωρούνται συλλήβδην στο πρόσωπο του κάθε μπάρμπα-Μήτσου που επινοεί ο κάθε μετρ του καφενέ, να πληρώνουν φόρους και εισφορές; Οι πολίτες, Έλληνες, Ινδονήσιοι ή Σουηδοί, πληρώνουν όταν ξέρουν α) ότι πρέπει β) ότι έτσι θα γίνει η δουλειά τους, ότι έτσι θα πάρουν κάτι κι αυτοί. Για το α) προσπαθεί να μας πειθαναγκάσει το κράτος καλβινιστικώ τω τρόπω εδώ κι ενάμισυ αιώνα. Το β) εξηγεί τη διαφθορά και τα λαδώματα: πληρώνεις, λαδώνεις, δίνεις φακελάκι και κάνεις τη δουλειά σου -- τυχαία το έλεγαν 'γρηγορόσημο'; Αντίθετα, τι μου προσφέρει το ελληνικό κράτος που απαιτεί φόρους και εισφορές από μένα;
Πριν τη Μεταπολίτευση, μου πρόσφερε ρουσφέτι, κομματισμό, Γυάρο, Μακρόνησο, χαφιέ και φυλακές Αβέρωφ. Μετά τη Μεταπολίτευση μου πρόσφερε ρουσφέτι, κομματισμό και παραισθήσεις μεγαλείου. Και πριν και μετά με έκανε εθνικά υπερήφανο και μου καλλιεργούσε κάθε τόσο το άμεσο ενδεχόμενο πολέμου. Υγεία; Παιδεία; Ασφάλεια; Κοινωνική Δικαιοσύνη; Εργασία; Κολοκύθια. Στο βαθμό που κερδιζόντουσαν εργασιακά δικαιώματα, κερδιζόντουσαν ραμμένα στα μέτρα κάθε (ισχυρής) συντεχνίας: ΟΤΕτζήδες, τεχνικοί τύπου, η χαρούμενη παρέα της Ολυμπιακής, λιμενεργάτες, αγρότες Θεσσαλίας κτλ.
Θα μπορούσα να το πάω παραπέρα. Π.χ. στην απουσία αίσθησης του κοινού, του κοινοτικού και του δημόσιου χώρου που χαρακτηρίζει τον Έλληνα, για το οποίο έχω παραπονεθεί κι εγώ. Θα πεταγόταν λοιπόν ένας Πετεφρής και θα μου έλεγε: κοίτα καλά, τα τελευταία 400 χρόνια, όπου βλέπεις πετυχημένο Έλληνα, βλέπεις συνήθως πετυχημένες μονάδες. Θυμάμαι λ.χ. τώρα ένα κείμενο που διάβαζα στο Time για τον Μάικ Δουκάκη όταν νόμιζε ότι θα γίνει πρόεδρος. Το άρθρο ξεκινούσε με το ανέκδοτο ότι ο μικρός Μάικ, όταν ήταν παιδί, είχε το σλόγκαν "monos mou". Έτσι έφτασε ψηλά, monos tou. Γιατί λοιπόν ξαφνικά να γίνουμε αφρικανοί και ολλανδοί και να αφήσουμε τον ατομισμό και να ξεκινήσουμε αποτόμως να αγαπάμε την κοινή προσπάθεια, τον δημόσιο χώρο, τον εθελοντισμό και τη συλλογικότητα;
Και πάει λέγοντας. Ίσως, πριν αναθεματίσουμε και πριν αναλύσουμε και πριν εφαρμόσουμε όσα διδάσκει ο Μαρξ, ο Σμιθ, ο Κροπότκιν ή ο Κρισναμούρτι στην περίπτωσή μας, θα έπρεπε να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τους εαυτούς μας. Πολύ μπανάλ ίσως, πολύ δυσκολότερο πάντως. Με άλλα λόγια, δεν παραγνωρίζω τα σύνθετα ζητήματα, παρά προσπαθώ να πω ότι στα βάσανά μας υπάρχει και μια διάσταση πιο πρακτική: μανιέρα που δουλεύει, δύσκολα την αφήνεις.
Μια παρατήρηση: η ρήση του Δουκάκη ταιριάζει μου φαίνεται καλύτερα στο λεγόμενο "αμερικανικό όνειρο" παρά στην ελληνική νοοτροπία.
ΑπάντησηΔιαγραφήΓια την τελευταία, σκέφτομαι μήπως είναι χρήσιμος ο Μπόρχες με το δοκιμιάκι περί της (μη) σχέσης των Αργεντινών με το κράτος.
"Ίσως, πριν αναθεματίσουμε και πριν αναλύσουμε και πριν εφαρμόσουμε […] θα έπρεπε να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τους εαυτούς μας."
ΑπάντησηΔιαγραφήΜπορεί να σε διαβάζω λάθος αλλά αναρωτιέμαι σε τι θα βοηθούσε αυτό; Σε τι θα άλλαζε η ζωή αν, λόγου χάρη, συνειδητοποιούσαμε ότι "Ο άνθρωπος των οικονομικώς προηγμένων κοινωνιών [Εγώ ο Έλληνας] εννοεί, πάνω απ' όλα, να περνά καλά. Αυτοβεβαιώνεται στην άνεση της ευημερίας του, χωρίς την παραμικρή διάθεση να τη διακυβεύσει." [Ράμφος]
Μου χρειάζονται περαιτέρω διευκρινήσεις στο ζήτημα αυτογνωσία.
"Γιατί λοιπόν ξαφνικά να γίνουμε αφρικανοί και ολλανδοί και να αρχίσουμε, να αφήσουμε τον ατομισμό και να ξεκινήσουμε αποτόμως να αγαπάμε την κοινή προσπάθεια, τον δημόσιο χώρο, τον εθελοντισμό και τη συλλογικότητα;"
Αφρικανοί; Νομίζω ότι ο ελληνικός ατομισμός (ενδεχομένως και ο αφρικανικός) χαρακτηρίζεται από την ένταξη σε ομάδες μικρού κυβισμού: η οικογένειά μου, οι φίλοι μου, το χωριό μου, το συνάφι μου. Και μάλιστα ένταξη τερατώδη, ένταξη η οποία δεν επιτρέπει να συλλάβει (και να πραγματώσει) κανείς τον εαυτό του ως άτομο με την ευρωπαϊκή σημασία του όρου: Να γίνει ο εαυτός του.
Στην Ελλάδα ισχύει: το σπίτι μου να λάμπει κι ας ζέχνει ο δρόμος, το χωριό μου να είναι καθαρό και στείλε τη χωματερή στο χωριό του γείτονα, ο κλάδος μου να ευημερεί κι ας πεινάσουν οι άλλοι.
Το “μόνος μου” του Δουκάκη μου φαίνεται προϋπόθεση για συλλογικότητες ευρωπαϊκού τύπου (και ό,τι αυτές συνεπάγονται). Πολύ φοβάμαι ότι το πρόβλημά μας είναι πρόβλημα ομαδικότητας (ακόμα και το "εμείς" του Μακρυγιάννη το βλέπω πια με καχυποψία) κι όχι ατομισμού.
Μεγάλη κουβέντα... Δεν γίνεται να εξαντληθεί με ένα ποστ. Ας δόσουμε ένα περιθώριο δέκα χρόνων για να ορίσουμε τις προϋποθέσεις της και βλέπουμε :-)
Συνεχίζω. Για να μπορέσω να συνεχίσω όμως θα κάνω απλουστεύσεις, όπως και πριν άλλωστε. Δεν είμαι δα ειδικός. Δεν θα γίνω ποτέ ειδικός, τουλάχιστον μέχρι να τελειώσω τα άπαντα του Καντ --μετά μπορεί να προσπαθήσω. Λοιπόν, ακόμα και αυτό το συγκινητικό του Σαββόπουλου "των Ελλήνων οι κοινότητες, φτιάχνουν άλλο γαλαξία" έχει τις εφιαλτικές του πλευρές.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕνδέχεται να είμαι ο καλύτερος στην παρέα μου (γλυκύς, συμπαθής, κύριος) αλλά όταν διευρυνθεί ο κοινωνικός μου ορίζοντάς, μεταλλάσσομαι σε σχεδόν τέρας. Αυτό είναι! Ο Έλληνας είναι κοινωνικό όν περιορισμένων οριζόντων. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που τόσο συχνά στην Ελλάδα άνθρωποι που έτυχε να γνωρίσουμε από κοντά, μας κάνουν και πέφτουμε απ τα σύννεφα. Ίσως αυτό εξηγεί γιατί οι Κρητικοί είναι τόσο γλυκείς κατ ιδίαν, αλλά ικανοί να σε λυντσάρουν αν δεν σε ξέρουν... Ίσως αυτό εξηγεί γιατί δεν χωνεύω την Λιάνα Κανέλλη ενώ μπορεί και να γινόμαστε κολλητοί έτσι και την γνώριζα (Με παρηγορεί το ότι κατά πάσα πιθανότητα δεν με χωνεύει κι αυτή). Αν δεν είμαι σε θέση να δω το κοινό μου, αν δεν γνωρίζω τον άλλο, αν δεν γίνεται να βρεθώ πρόσωπο με πρόσωπο μαζί του (πρόσωπο με πρόσωπο με την ευρεία έννοια), μεταμορφώνομαι σε μαλάκα.
Θεωρώ πιθανό ότι ενώ πολλοί είναι διαδικτυακώς "βάρβαροι" (ή ραδιοφωνικώς, ή τηλεοπτικώς), σε κατ ιδίαν συζητήσεις/συναντήσεις θα είναι μια χαρά παιδιά. Αν υπάρχει κι ένα ποτήρι κρασί στη μέση τόσο το καλύτερο. Σε όλο τον κόσμο θα συναντήσεις τον δημοσίως μαλάκα/υστερικά ανάγωγο/αντικοινωνικό, αλλά ενδέχεται σε μας να είναι ο κανόνας (μιλώ διαισθητικά, είπαμε δεν έχω κάνει καμιά σοβαρή έρευνα). Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι θέμα επιλεγμένου κοινού και ως ένα βαθμό πρέπει να είναι: Διαφορετικός ο χώρος, διαφορετικό το κοινό του. Όμως το φαινόμενο με πνίγει παντού όπου υπάρχει κάποιας μορφής μαζικότητα. Μάλλον δεν πρόκειται για μεμονωμένα troll/ψυχοπαθείς αλλά για κάτι άλλο.
Συνεχίζω. Γράφει ο Πάνος Θεοδωρίδης στη Δεξιά Ερωμένη: "Οι συσσωματωμένοι άνδρες, φερόμενοι ως ευαίσθητα και ανέμελα όντα, είναι δυσκαταταμάχητοι [απέναντι στις γυναίκες, αλλά και γενικότερα υποθέτω]". Μπορείς να τη δεις από πολλές πλευρές τη φράση, ταιριάζει όμως κι εδώ. Εγώ έψαχνα τη λέξη: Συσσωματωμένοι! Νομίζω ότι στην Ελλάδα είναι αδύνατον να αισθανθούμε ακαταμάχητοι παρά μόνο αν είμαστε συσσωματωμένοι. Κατά προτίμηση με τον κολλητό μας. Καλό αυτό; Πολύ καλό! Άλλο όμως συσσωμάτωση κι άλλο κοινή δράση, κοινές ιδέες, κοινωνία, Ευρώπη ρε παιδί μου. Αυτό είναι που μας κάνει ειδικές περιπτώσεις. Αυτό μας δυσκολεύει να δούμε πέρα απ τη μύτη του κολλητού.
ΑπάντησηΔιαγραφή@δύτη: δείτε το σχόλιο στο σχόλιο του kukuzelis (που είναι ο Κουκουζέλης που κάνει διεθνή καριέρα) πιο κάτω.
ΑπάντησηΔιαγραφή@kukuzelis: δε σε προλαβαίνω. Λοιπόν.
Το αίτημα για ψύχραιμη θεώρηση πρακτικών θεμάτων ("αυτογνωσία" vel "ομφαλοσκόπηση") απευθύνεται προς όσους έχουνε μια μεταφυσική-καφενεδίστικη-κρυπτοφυλετική κριτική στάση απέναντι στα προβλήματά μας (π.χ. "είμαστε σάπια φάρα", "η κομπίνα είναι στο αίμα μας" και άλλα παρόμοια). Με άλλα λόγια, πριν πάμε στον Άνταμ Σμιθ (που θα πάμε, όπως θα πάμε και στον Μαρξ και -- τελικά -- στον Χιουμ ή άντε στον Καντ), να δούμε ότι π.χ. κανείς δε θέλει να πληρώνει χωρίς να παίρνει τίποτε σε αντάλλαγμα. Άρα συμφωνούμε ότι διατυπώσεις όπως η δική μου ή αυτή του Ράμφου που παραθέτεις είναι αναγκαίες, αν και ελάχιστα διαφωτιστικές.
Έχεις δίκιο για την "ένταξη σε ομάδες μικρού κυβισμου". To think globally, act locally είναι μάλλον ξένο προς τα ελληνικά (και άλλα) συμφραζόμενα.
Το 'monos mou' είναι αυτό που λένε όλα τα σερνικά ελληνόπουλα μέχρι να πάνε 17 (και να ανακαλύψουν το συγκριτικό μειονέκτημα του αυνανισμού, αν το ανακαλύψουν). Η έννοια της κοινότητας παίζει υπερβολικά σημαντικό ρόλο στις περισσότερες εκδοχές του αμερικανικού ονείρου.
Από την άλλη, πάρε λ.χ. τους 100 Έλληνες του Σκάι (μπλιαχ). Πόσοι από αυτούς έδρασαν ως μέλη ομάδας; Ακόμα και αν υπήρξαν μέλη ομάδας, είτε τις υπονόμευαν είτε (πολύ πιο σημαντικό) η τρέχουσα νεοελληνική ιδεολογία (που ο Αντώνης τη λέει 'αστική' αλλά πιθανότατα σφάλλει) τους αντιλαμβάνεται και τους αποθεώνει ως μονάδες.
Είναι χαρακτηριστικό ότι έχουμε παράδοση στους μοναχικούς ερευνητές (Παπανικολάου), στους εξόριστους καλλιτέχνες (Κάλας, Μητρόπουλος), στους εθνικούς ευεργέτες. Μάλιστα το τελευταίο είναι ενδιαφέρον: αλλού έχουν φιλάνθρωπους μεγιστάνες που ιδρύουν κοινωφελή ιδρύματα, εδώ έχουμε ευεργέτες και δωρητές και ένα κοινωφελές ίδρυμα, το Ωνάση.
Με το δεύτερο σχόλιό σου συμφωνώ, αν και είναι εκτός θέματος. Ωστόσο, σωστές διαδικτυακές παρουσίες συνήθως μαρτυρούν σωστές εξωδιαδικτυακές παρουσίες. Οπότε, γιατί να ρισκάρεις να γνωρίσεις από κοντά τον κάθε σαϊμπερψυχάκια, που μπορεί να προκύψει καλό παιδί, μπορεί να προκύψει ψυχάκιας; Κι εμένα τι με νιάζει στο κάτω-κάτω αν η τάδε ή ο δείνα είναι καλοί άνθρωποι κατά βάθος, όταν λ.χ. κοπρίζουν το μπαζ κατ' εξακολούθησιν και συστηματικά; Αφού είπαμε, δε ρισκάρω να τους γνωρίσω από κοντά.
Το επόμενο. Ναι, και σ' αυτό με τη συσσωμάτωση συμφωνώ.