Από την άλλη, οι πιο μύχιες και κρυφές φαντασιώσεις του μέλους της αστικής κοινωνίας αποκαλύπτουν, όταν αναλυθούν προσεκτικότερα, όχι την παρουσία κάποιου μυθικά απροσπέλαστου υποσυνείδητου αλλά την μαζική και επιφανειακή ψυχολογία της διαφήμισης: το νησί των ονείρων μας συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά πόστερ από γραφείο ταξιδίων· το σεξ που ποθούμε είναι συρραφή σκηνών από πορνογραφικές ταινίες· το είδος παιδιού που θα θέλαμε να είχαμε αντί για αυτό που έχουμε είναι φτιαγμένο από σκηνές σε διαφημίσεις και σήριαλ.Κι εμείς πού το ξέρουμε, μωρέ Αντώνη; Πώς είναι δυνατόν να έχουμε εικόνα για τις πηγές των μύχιων και κρυφών φαντασιώσεων εκατομμυρίων ανθρώπων; Ποιος αναλύει τις φαντασιώσεις αυτές (προσεκτικά ή όχι);
Αν κρίνουμε από το πώς εκφράζονται σε διάφορα φόρα ή και κατ' ιδίαν, όχι μόνον είναι αποσπασματική η εικόνα που σχηματίζουμε, αλλά ισχύει και το γνωστό παράδοξο: προσπαθώντας κάποιος να διατυπώσει, να περιγράψει και να αφηγηθεί τις "πιο μύχιες και κρυφές φαντασιώσεις του", αναγκαστικά χρησιμοποιεί τους τρόπους, τις μανιέρες, τους τόπους, τις μεταφορές της εποχής του, τρόπους, μανιέρες, τόπους και μεταφορές που διαμορφώνει ενμέρει η διαφήμιση, το βίντεοκλίπ, το σινεμά, το τραγούδι, η λογοτεχνία κτλ.
Αλλά η περιγραφή ή αφήγηση μιας φαντασίωσης δεν ταυτίζεται με την ίδια τη φαντασίωση, οι δε πηγές της ούτε κατά διάνοια δεν περιορίζονται από τα μέσα με τα οποία θα μπορούσε να την εκφράσει κανείς.
Πως το ξέρουμε; Μα όπως έδειξε ο Λακάν, το ασυνειδήτο είναι δομημένο ως γλώσσα, το σύνολο δηλαδή των συμβολικών και κοινωνικών νόμων (τυπικών ή μη)αρθρώνει το ανθρώπινο ασυνείδητο. Την εποχή λοιπόν που σχεδόν κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα έχει εποικισθεί από την αγοραία λογική και το φετιχισμό του εμπορεύματος, όπου η διαφήμιση στοχεύει με περίτεχνους τρόπου κατευθείαν στο ασυνείδητο, πως είναι δυνατον οι ατομικές επιθυμίες να αντανακλούν κάτι διαφορετικό. Τα άτομα μαθαίνουν να επιθυμούν και η επιθυμία τους είναι η επιθυμία του "αλλου".
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο ασυνειδήτο ΔΕΝ είναι δομημένο ως γλώσσα, τουλάχιστον ΔΕΝ υπάρχουν επιστημονικές ενδείξεις για κάτι τέτοιο, πέρα από τις ευφυείς αλλά αστήρικτες (κι ελαφρώς αυτοϋπονομευμένες) εικασίες του παμπόνηρου Λακάν.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕπίσης, το σύνολο των συμβολικών και κοινωνικών νόμων ΔΕΝ αρθρώνει (αρθρώνει; απαρτίζει μήπως; ή υπαινισσόμαστε γραμματική οργάνωση του ανθρώπινου ασυνειδήτου; μα ναι, αυτό κάνουμε... τέλος πάντων) το ανθρώπινο ασυνείδητο, αφού υπάρχουν και πολλά άλλα συστατικά του ανθρώπινου ασυνείδητου: η γνωστική ψυχολογία έχει πολλά να πει για το θέμα.
Και σίγουρα δε "μαθαίνουμε" να επιθυμούμε.
Δε θέλω να ανοίξω ευρύτερη συζήτηση περί Λακάν, δεν είμαι ειδήμων, αλλά σε γενικές γραμμές αλυσίδες από αξιωματικές εικασίες δε συνιστούν ερμηνεία. Και σε κάθε περίπτωση, προσπάθησα να διακρίνω τις ίδιες τις επιθυμίες / φαντασιώσεις από το πώς τις εκφράζουμε ή τις διατυπώνουμε.
Τέλος, και πιο γενικά, για τη μεγάλη σχολή που πρεσβεύει ότι η κρατούσα ιδεολογία παράγει εκατομμύρια πανομοιότυπες προκάτ συνειδήσεις (Σχόλη Φρανκφούρτης κτλ), το θέαμα εκατομμύρια πανομοιότυπα προκάτ ασυνείδητα και ούτω καθεξής, παραπέμπω σε παλιό ποστ του Ρακάσα σχετικά με τον μυλωνά, το τυρί και τα σκουλήκια (δεν το βρίσκω τώρα).
Άρα το κοινωνικό περιβάλλον απλά επιδρά εξωτερικά στο υποκείμενο ενώ τα διάφορα στάδια του ανρώπινου ψυχισμού είναι βιολογικά προσδιορισμένα. Αν δεν μπορεί να αποδειχθεί με κριτήρια φυσικής επιστήμης η ψυχανάλυση του Λακάν, οι βασικές παραδοχές της γνωστικής ψυχολογίας, μπορούν βάσιμα να κατηγορηθούν για βιολογικό ντετερμινισμό και θετικισμό. Ταυτόχρονα λειτουργεί και απολογητικά για τις υπάρχουσες καταπιεστικές κοινωνικές συνθήκες, οι οποίες εσωτερικεύονται από τα άτομα, οδηγώντας σε όλες αυτές τις ψυχικές "διαταραχές". Ο ψυχολογισμός είναι η προσπάθεια να ερμηνευθούν οι κοινωνικές συνέπειες πάνω στον ανθρώπινο ψυχισμό ως ατομικές διαταραχές.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣίγουρα δεν μαθαίνουμε να επιθυμούμε; Η μόδα τότε τι είναι; η πηγαία εκδήλωση ατομικών πόθων των ανθρώπων;
Σίγουρα υπάρχει μία απόσταση ανάμεσα στις επιθυμίες και στη γλώσσσα με την οποία εκδηλώνονται. Ωστόσο αν η γλώσσα (ειδομένη ως οι εσωτερικευμένες κοινωνικές συνθήκες) δεν ορίζει τις επιθυμίες, τότε τι είναι αυτό που τις παράγει; η βιολογική συγκρότηση του ατόμου;
Ευχαριστώ για τα σχόλιά σας!
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ σύγχρονη γνωστική επιστήμη δεν έχει καμμία σχέση με τον θετικισμό του μπιχεβιορισμού ή τον ντετερμινισμό μερικών λάιτ εκδοχών της νευροεπιστήμης.
Αυτό που λέτε "απλά επιδρά", δεν είναι καθόλου μα καθόλου απλό, γι' αυτό και χρειαζόμαστε και την ψυχολογία και την ψυχανάλυση (δε θεωρώ τα λακανικά μασκαραλίκια ψυχανάλυση, αλλά ας μην μπούμε σε αυτό).
Σε γενικές γραμμές δεν έχετε άδικο για τον ψυχολογισμό αλλά δε γίνεται να εξισώνεται η κατάφαση της ανθρώπινης φύσης και η βάσιμη υποψία ότι οι ανώτερες γνωστικές λειτουργίες δε λειτουργούν μηχανιστικά με οποιονδήποτε ψυχολογισμό: κάτι έχει παρανοηθεί εδώ. Για τη σχέση κοινωνίας, καταστολής και διαταραχών, τα έχει πει μια χαρά (και) ο Φουκώ και -- φυσικά -- ο Φρόυντ και οι επίγονοί του: τεράστιες συζητήσεις αυτές...
Η γλώσσα "εσωτερικευμένες κοινωνικές συνθήκες"; Σίγουρα όχι... Με ποιον τρόπο η γουόλμπιρι, τόσο ίδια με λ.χ. τα λατινικά, εσωτερικεύει τις συνθήκες της κοινωνίας τροφοσυλλεκτών που τη μιλούσε; Τι ακριβώς "εσωτερικεύει" η απουσία απαρεμφάτου στα ελληνικά και στις νότιες βαλκανικές γλώσσες ή η ύπαρξη του δ και του θ στις παρυφές της ευρωπαϊκής ηπείρου (δανέζικα, αγγλικά, ισλανδικά, ισπανικά, ελληνικά, αλβανικά);
Τεράστιες συζητήσεις κι αυτές...