Το πρωί που κατούραγα αναρωτήθηκα γιατί όταν ήμουνα φοιτητής διδάχτηκα μια εισαγωγή στη φιλοσοφία του γνωστού χουντικού και παγκοσμίως άγνωστου Κωσταρά, ένα ζαβομεταφρασμένο άτσαλο κολλάζ μάλλον λογοκλεμμένων αποσπασμάτων, και όχι μια διασκευασμένη μετάφραση του Ράσελ. Οι απαντήσεις είναι προφανείς: ο καθηγητής εισέπραττε δικαιώματα από κάθε αντίτυπο που πούλαγε, ο Ράσελ αντιμετωπίζει κριτικά τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και τους λοιπούς Έλληνες θεούς. Ο Ράσελ γράφει στρωτά και μετρημένα και είναι αντιναζιστής, το βιβλίο βγήκε το 1945. Τέλος, αν σε διακρίνει η αμβλύνοια που ευδοκιμούσε (και ακόμα και τώρα δεν απειλείται με εξαφάνιση) στη "συντηρητική" Φιλοσοφική Σχολή του Αθήνησι πανεπιστημίου, θα νομίσεις ότι ο Ράσελ είναι μαρξιστής. Άλλωστε ήτο συνοδοιπόρος του Λαμπράκη.
Έπλυνα τα χέρια μου και σκέφτηκα ότι ο Ράσελ μισεί τον ναζισμό και φοβάται τον σταλινισμό. Τους θεωρεί εξίσου τρομακτικούς αλλά πιστεύει ότι έχουνε πολύ διαφορετικές φιλοσοφικές καταβολές, επίσης ότι εκφράζουνε διαφορετικές ποιότητες. O Bertrand Arthur William Russell, 3rd Earl Russell, Order of Merit, Fellow of the Royal Society, με το γνωστό ψύχραιμο ύφος λόρδου (έχω γνωρίσει μόλις δύο στη ζωή μου και ήτανε ζωντανά στερεότυπα) και την ευγένεια ενός ψύχραιμου και μετριοπαθούς ανθρώπου βρίσκει τρόπο να σε πάει από τον Έγελο στο αστυνομικό κράτος του Χίτλερ και πίσω, να σου μιλήσει για τον ρομαντικό ελιτισμό και πώς σε βγάζει στον αντισημιτισμό. Διαβάζεις για τον Χομπς (αν θυμάμαι καλά) και σου λέει για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αλλά με μετριοπάθεια. Είναι μετριοπαθής. Αλλά όχι ισαπεχιστής.
Αργότερα, οδηγούσα άκουγοντας ένα αγαπημένο μου τραγούδι και συνοδευόντάς το πολύ φάλτσα. Κάτι δε μου άρεσε στη σκέψη ότι ο Ράσελ είναι μετριοπαθής. Δεν είναι μετριοπαθής. Ο άνθρωπος που αναθεματίζει την καταστροφική επίδραση της χριστιανικής θρησκείας, που κατακεραυνώνει τον αγνωστικισμό ως ασυναρτησία, που κάνει ένα από τα απολαυστικότερα θαψίματα στον Πλάτωνα (τι 'Πλάτωνος φαρμακεία' λέμε τώρα), στον Καντ (μέχρι παρεξηγήσεως) και στον Έγελο (πολλή απόλαυση), ο συνεπής ειρηνιστής, αυτός που έγραψε ένα κεφάλαιο όλο αγάπη για τον Σπινόζα, που πήγε φυλακή ως αντιρρησίας συνείδησης στον Α' Παγκόσμιο αλλά κήρυξε τη συντριβή του ναζισμού στον Β', ο "σεξομανής και έκφυλος" -- αυτός μετριοπαθής; Σε καμμία περίπτωση.
Η μετριοπάθεια, όπως γίνεται αντιληπτή σήμερα στην Ελλάδα, είναι η ικανότητα να σκέφτεσαι με βάση αφηρημένα σχήματα, συνήθως διπολικά, και εκτός συμφραζομένων κάθε είδους, όχι μόνο κοινωνικών. Μάλλον όχι: μετριοπάθεια, όπως γίνεται αντιληπτή σήμερα στην Ελλάδα (επιμένω), είναι η ικανότητα να σκέφτεσαι με βάση αφηρημένα σχήματα, συνήθως διπολικά, μέσα σε αυθαίρετα και μονόπαντα επιλεγμένα συμφραζόμενα. Μιλάω, λόγου χάρη, για το τυρί γενικώς. Επιλέγω να αντιπαραθέσω το ανθότυρο με την παρμεζάνα, έτσι, στην ψύχρα, γιατί το ένα είναι πολύ μαλακό και η άλλη πολύ σκληρή. Εξετάζω την κοινωνία που έβγαλε το μεν (Κάτω Κουτσούφιανη) και τη συγκρίνω αντιθετικά με την κοινωνία που έβγαλε το δε (Πάρμα, ΠΟΠ). Αναγνωρίζω την αρχοντιά κι αυθεντικότητα της παρμεζάνας, αλλά και τις πολλές χρήσεις του ανθότυρου. Με βάση την αναγκαιότητα για μεσότητα, παρά τα τριγλυκερίδια που καθιστούν όλα τα τυριά τροφή ατελή και ανθυγιεινή (το τονίζω αυτό), προκρίνω τελικά το κασέρι-πατάτα, αφού κείται στο μέσο. Τέλος.
Ο Ράσελ λοιπόν δεν εμφορείται από μετριοπάθεια. Ψύχραιμα γράφει. Ο χαβαλές, γιατί για χαβαλέ πρόκειται, κατά μερικών προσωκρατικών, του Ρουσσώ και του Καντ, η καίρια κι ανελέητη κριτική του κεκαλυμμένου μισανθρωπισμού των στωικών και του εγελιανού ολοκληρωτισμού είναι λεπτά και κομψά διατυπωμένα, αρθρωμένα με σαφήνεια αλλά χαμηλόφωνα. Τον Ράσελ τον διακρίνει κοινός νους. Βγαίνοντας από το αμάξι θυμήθηκα έναν άλλο πολιτικό στοχαστή, founding father των Ηνωμένων Πολιτειών μα επίτηδες λησμονημένο πια, τον Τόμας Πέιν. Common Sense είναι ο τίτλος μιας από τις πιο ριζοσπαστικές μπροσούρες που έχουνε κυκλοφορήσει ποτέ, ενός κειμένου που και σαν ύφος και σαν περιεχόμενο μόνο μετριοπαθές δεν είναι. Γιατί ο κοινός νους και ο ορθός λόγος συχνά υπαγορεύουν την αντίσταση, την εξέγερση ή την ανταρσία: το ατόμικο ή συλλογικό non serviam. Ναι, λέω ότι ο κοινός νους και ο ορθός λόγος αρκούν να σε ωθήσουν να εξεγερθείς, έστω και αν δε συνοδεύονται από ενσυναίσθηση ή από απλή συμπόνοια για τους πολλούς που αλέθονται ανάμεσα στη μυλόπετρα του πλούτου και σε αυτή της εξουσίας για να βγει το σιμιγδάλι που θα κάνει το παντεσπάνι των προνομιούχων. O κοινός νους και ο ορθός λόγος αποκαλύπτουν σε κάθε περίσταση ότι ο πατριωτισμός, η ευσέβεια, το σέβας προς την παράδοση, η σεμνότητα, η αιδημοσύνη, η μετριοπάθεια (το αυτιστικότερο πρόσχημα όλων τελικά, το αντικοινωνικότερο) είναι τουλάχιστον ύποπτα όταν εξυπηρετούν τα συμφέροντα των ελίτ, όταν ευθύνονται για τη δυστυχία και τον θάνατο των αδυνάτων. Τόσο απλά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου